اسپارتی به معنای «منسوب به اسپارت» یا «مربوط به شهر اسپارت» است. اسپارت یا اسپارتا، یک شهر باستانی در یونان بود که در منطقه لاکونیای پلوپونز واقع شده بود و به خاطر نظامی‌گری و تربیت سخت‌گیرانه‌اش معروف بود. مردم این شهر به عنوان اسپارتی‌ها شناخته می‌شوند و فرهنگ و سبک زندگی آنها به شدت تحت تأثیر نظامی‌گری و انضباط بود. اسپارتی‌ها به خاطر مهارت‌های نظامی و توانایی‌های جنگی خود شهرت داشتند و یکی از قوی‌ترین و تأثیرگذارترین شهر-دولت‌های یونان باستان به شمار می‌رفتند. در کل، واژه اسپارتی به هر چیزی که به اسپارت یا مردم آن مرتبط باشد اشاره دارد.
اسپارتی
لغت نامه دهخدا
جمله سازی با اسپارتی
هرودوت همچنین اسپارتی‌ها را به اختراع انواع بازی‌های باستانی، به ویژه یک قل دو قل نسبت می‌دهد، و ادعا می‌کند که محبوبیت بازی‌ها به این دلیل حاصل شد که اسپارت‌ها در طول خشک‌سالی شدیدی که تجربه کرده بودند، تبدیل به کسانی شده بودند که بازی‌ها به آنها مجال رهایی روانی از مشکلاتشان را می‌داد.
همزمان با نبرد ترموپیل جنگی مابین ناوگان دریایی ایران و یونانی‌ها در آرتمیزیوم رخ داد، نیروی دریایی یونانی‌ها متشکل بود از ۲۷۱ کشتی که در این بین سهم آتنی‌ها از همه بیشتر یعنی ۱۲۰ فروند بود ولی ریاست این عده بر عهده شخصی به نام اوریبیاد از اهالی اسپارت سپرده شده بود زیرا متحدین اعلام کرده بودند که اگر ریاست با آتنی‌ها باشد متفرق خواهند شد و آتنی‌ها از ترس اینکه نفاق کل یونان را بر باد دهد با ریاست اسپارتی‌ها موافقت کردند.
ایجاد پیوند با تروای باستان یک سنت دیرینه است. هنگامی که هرودوت روایت خود را از جنگ‌های یونانی-ایرانی نوشت، کتاب خود را با جنگ‌های اساطیری بر سر زنان آغاز کرد که در آن جنگ تروا و ربودن هلن ملکه اسپارتی توسط پاریس در مرکز صحنه قرار می‌گیرد.
در جریان جنگ‌های ایران و یونان، اسپارتی‌ها نیروی کوچکی به رهبری شاه خود، لئونیداس، برای کند کردن پیشروی خشایارشا، به تنگه ترموپیل فرستادند. دو نیروی دریایی، در آرتمیزیوم، واقع در ساحل شمالی ائوبویا، با هم روبه‌رو شدند.
اسپارتیان مزدوران خود را بر آتن گماشتند. پس از این تاریخ میان اسپارت و ایران اختلاف افتاد و اتحادیه پلوپونزی نیز تضعیف شد. تا اینکه بنابر صلح آنتالکیداس، هر دو قدرت مهم یونانی، آتن و اسپارت، چیرگی ایران بر دریاها و سیادت و میانجیگری شاهنشاه ایران بر مسائل یونان را بپذیرفتند.
