معنی جذوات و مواقیت

دانشنامه آزاد فارسی

جَذَوات و مَواقیت
کتابی به فارسی، در فلسفه از میرداماد. این اثر دربارۀ مراتب آفرینش و سیر نزولی آن (طولی و عرضی) است. مؤلف با اشاره به چگونگی صوادر و تنزه حضرت حق از آلوده شدن به کثرات امکانی، به شرح مبدعات، مخترعات، مصنوعات و مکوّنات و سپس به تحلیل عالم مثال و چگونگی تعلّق نفس به بدن می پردازد و گویا تمایل به ردّ عالم مثال دارد. وی در مواقیت کتاب، به بررسی نظام آفرینش از رهگذر علم اعداد و ارزش عددی هریک و چگونگی کنش و واکنش آن ها می پردازد. این اثر نخستین بار در ۱۳۰۲، در بمبئی و سپس با ویرایشی نو در ۱۳۸۰ش در تهران منتشر شد.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] جذوات و مواقیت، از مهم ترین آثار فلسفی میرداماد است.
جذوات و مواقیت، از مهم ترین آثار فلسفی میرداماد (۹۷۰ـ۱۰۴۱)، به فارسی. نام این اثر، به تصریح مؤلف و در کتابهایی چون نِبْراسُ الضیاء، القبسات و شرح میرسیداحمد علوی بر دو بیتی «عینان عینان»، جذوات و مواقیت است که گاه در برخی منابع برای اختصار یا از باب تسمیه کل به جزء، با عنوان جذوات نیز از آن یاد شده است. جذوات جمع «جَذْوه» به معنای پاره آتش و مواقیت جمع «میقات» به معنای وعده گاه است، که ناظر بر فصول کتاب و متأثر از اصطلاحات حکمت اشراق هستند.
چینش
کتاب شامل مقدمه ای درباره انگیزه تألیف، دوازده جذوه و ۳۵ میقات است و جذوه ها در واقع مقدمه ای برای میقاتها به شمار می آیند.
غرض از تألیف
غرض مؤلف از تألیف این اثر، آنگونه که در مقدمه آمده، آن بوده که علمای هند در مواجهه با آیه شریفه «فَلمّا تَجلّی ' رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَکّاً وَ خَرَّ مُوسی ' صَعِقاً» دچار این شبهه شدند که هنگام تجلی خداوند چرا بدن حضرت موسی نیز، با این که همچون کوه طور جسمانی بود، نسوخت؟ برای یافتن پاسخ این پرسش به سراغ عالمان ایران زمین آمدند.شاه عباس، پس از آن که از علما پاسخ وافی نیافت، میرداماد را مأمور جوابگویی کرد و وی کتاب جذوات و مواقیت را برای دفع آن شبهه نوشت، گرچه توفیق اتمام این اثر را نیافت و شبهه یاد شده همچنان بدون پاسخ باقی ماند.از جمله کسانی که در همان زمان به این شبهه پاسخ دادند، شیخ بهایی ، خواجه سلطان محمد نواب پسر قطب الدین اصفهانی و آخوند نصیرالدین محمد امامی تنکابنی بودند. میرداماد بر این باور بوده که جذوات و مواقیت زاییده اندیشه شخصی او نبوده، بلکه از الهام غیبی سرچشمه گرفته است.
مباحث مطرح شده در جذوات
...
[ویکی نور] جذوات و مواقیت، اثر میر محمدباقر داماد، مشهور به میر داماد یا معلم ثالث (متوفی 1041ق)، از جمله آثار فلسفی اوست که با حواشی ملا علی نوری منتشر شده است. جذوات مهم ترین و مبسوط ترین اثر فارسی میر داماد است. تصحیح و تحقیق کتاب توسط علی اوجبی انجام شده است..
گویا مشاهیر علمای هند با این شبهه مواجه شده بودند که چرا هنگام تجلی حضرت حق، کوه طور بسوخت، اما پیکر حضرت موسی نسوخت؟ برای یافتن پاسخ به مهد دانش و حکمت مهاجرت کرده و از شاه عباس استمداد جستند. به فرمان شاهی، میر داماد مأمور شد تا به ازاله شبهه بپردازد. اگرچه جذوات پاسخ نامه ای مفصل به چرایی اختصاص تجلی حق بر حضرت موسی است، درعین حال تفسیری حکمی بر آیه شریفه 143 سروه اعراف و نیز اثری مفصل و مبسوط در علم حروف، اعداد و اوفاق نیز بشمار می رود؛ زیرا در نیم پایانی کتاب، وی از رابطه حروف و اعداد با عالم هستی و اسرار و لطایف حروف برای حل شبهه یادشده، بسیار بهره برده است.
مباحث کتاب، مشتمل بر پیشگفتار مصحح، مقدمه تفصیلی مصحح، مقدمه مصنف و متن کتاب ـ مشتمل بر دوازده جذوه (جذوات) و سی وپنج میقات (مواقیت) - است.
در وجـه تـسمیه ایـن کتاب به «جـذوات و مـواقیت»، گفتنی است که جـذوات، جـمع «جذوه» به معنی اخگر و پاره آتش است و مواقیت جمع «میقات»، به معنی وعده گاه؛ که اولی در آیـه 29 سـوره قصص: «... لعلی آتیکم منها بخبر أو جـذوة مـن النّار لعـلّکم تـصطلون» و دومـی در آیات متعدّدی، از جمله آیـه 143 سوره اعراف: «و لمّا جاء موسی لمیقاتنا و کلّمه ربّه قال ربّ أرنی أنظر إلیک... » ذکر شـده اسـت و انتخاب این عنوان برای کتاب، بـا در نـظر گـرفتن انـگیزه تـصنیف آن (پاسخ به سـؤال عـلمای هند در خصوص اینکه چرا به هنگام تجلّی خدا بر کوه، کوه متلاشی شد، امّا به مـوسی آسـیبی نـرسید؟) نشان از ذق لطیف و قریحه خوش میر داماد دارد.
پیـچیده گویی و دشوارنویسی در تمامی آثار میر داماد که نابغه زمان و نادره دوران خویش بوده است، جریانی عامّ و شامل دارد. او مـعتقد بود که معارف عقلی و حکمی فراتر از آن است که دست هرکس بدانها برسد و از آن بیم داشت که نااهلانی بدانها رو آرنـد و بـر اثـر غموض و دشواری بیش از حدّ نکته ها و دقایق فلسفی و علمی، از عهده فهم آنـها بـرنیایند و سر دشمنی و ناسازگاری و تکفیر و تفسیق و رمی به الحاد و زندقه بردارند. فلذا باید حتّی تعابیر و اصطلاحاتی خـاصّ پدیـد آورد و بـه زبان روز باید کدگذاری کرد تا از دسترس نامحرمان مصون و محفوظ ماند.
نثر او به ویژه در آثار علمی اش نثری منحصربه فرد است. نثر او دارای ویژگی های خاص است. این ویژگی ها به قدری است که حتی برخی او را صاحب سبک دانسته اند... میر چه در ناحیه مفردات و واژگان و چه در ناحیه ترکیب و ساختار جملات به گونه ای خاص عمل می کرد. از واژگان نامأنوس و غریب بسیار بهره می برد و حتی خود دست به جعل لغات می زد. عبارات فارسی و عربی را در هم می آمیخت. در زمینه ترکیب و ساختار عبارت ها نیز گاه از قواعد معمول عدول می کرد و اندیشه های خویش را در قالب های فراتر از قید و بندهای معمول ادبی القا می نمود و همین باعت شده بود تا نثر وی نثری متکفلانه و آمیخته با تعقید و پیچیدگی های خاص باشد.