دانشنامه اسلامی
مفسر در مقدمه کوتاه خود بر تفسیر، انگیزه خویش را چنین می نویسد:« علم تفسیر از جهت موضوع از شریف ترین علوم و برترین معارف دینی است، زیرا از انوار قرآن، کشف حجاب می نماید، و در ضمن آن حقایق بسیاری از علوم، و دقائق مهمی از فنون مختلف آشکار می گردد. بدین جهت همیشه تألیف تفسیری را آرزو داشتم که مختصری از معارف قرآن را بیان کند، پس از استعانت به فیض الهی و فضل او با وجود مشاغل فراوان، عزم جزم نموده به تألیف آن اقدام کردم.»
عنوان تفسیر« الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز» می باشد. روش تفسیری او، روشی مزجی است که مؤلف در نگارش آن گزیده گویی را پیشه ساخته، و به بسیاری از وجوه تفسیر، و نکات بلاغی و ادبی اشاره نموده است، در عین حال از وجوه اعراب و قرائات صرف نظر نکرده است. به همین روش تمام آیات قرآن را تفسیر نموده است.
مفسر در مقدمه کوتاه خود می نویسد:« در این تألیف بنا را بر ایجاز در تعبیر نهاده، در عین حال به اکثر اقوال و وجوه تفسیری اشاره داشته و برخی نکات را که فهم معنا بر آن متوقف بود، متعرض گشته، در قرائت به ذکر قرائات سبعه اکتفاء، نموده( در برخی موارد جزئی به دیگر قرائتها اشاره کرده ام). در عدد آیات بنا را بر مشهور( که از بسم الله الرحمن الرحیم غفلت می نماید.) نهادم، گرچه در اعتقاد بنابر روایات متواتر صحیحه، آن را جزء هر سوره( جز سوره توبه) می دانم.»
ایشان معمولا پس از ذکر نام سوره، تعداد آیات مکی و مدنی بودن، و اختلاف در آن را بیان می نماید. وجه تسمیه سوره و فضل قراءت آن را جز موارد اندک( در سوره حمد) متعرض نمی گردد. مقاطع آیات را بیان کرده، ضمن تفسیر آن، نکات اعرابی و ادبی کلمه و جمله را بیان می نماید، در صورت اختلاف قرائت با ذکر قاری آن را بازگو می کند.
( مانندو ما یخادعون الا انفسهم..ج 1 صفحه 74 سوره بقره) ذکر شأن نزول آیات نیز مورد توجه ایشان بوده و در موارد ضروری به بیان آن می پردازد.( مانند ج 1 ص 224 ذیل آیات 5 و 6 آل عمران درباره وفد نجران.)
استفاده وافر ایشان از روش تفسیر قرآن به قرآن، با ذکر مضمون آیات دیگر یا اشاره به مضمون آنها،( مانند ج 1 ص 68«و بالاخرة هم یوقنون»و استفاده از آیات 111 و 81 سوره بقره.) به گونه ای است که حتی در مباحث ادبی از آیات دیگر بهره می برد.( مانند« الآخرة» که تأنیث آخر می باشد با استفاده از سوره قصص آیه 83.)
مفسر به تناسب بین آیات توجه داشته و در جاهای مختلف از آن در توضیح مطالب بهره برده است.( مانند آیه 6 سوره بقره« ان الذین کفروا...) ج 1 ص 69.) با توجه به صبعه ادبی و لغوی تفسیر، گاه به معنای شرعی نیز اشاره دارد.( مانند معنای کفر ج 1 ص 70).
[ویکی نور] الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تفسیری است موجز شامل جمیع آیات قرآن که در یک جلد رحلی توسط علی محمد علی دخیل ارائه شده است. این تفسیر در حقیقت تلخیص تفسیر مجمع البیان طبرسی می باشد.
دخیل در مقدمۀ کوتاه خود بر الوجیز، مجمع البیان را از مهمترین و باارزش ترین تفاسیر می داند، به همین جهت تصمیم به تلخیص آن گرفته است.
ضمن تصدیق سخن دخیل، باید اضافه کرد که، امین الاسلام طبرسی، از علوم متنوع زمان خویش مانند فقه، کلام، سیره، تاریخ و تفسیر برخوردار و بهره مند بوده است. او در ادب و لغت شناسی، استاد و صاحب نظر بود و عبارت عربی را در نهایت فصاحت و در عین اختصار می نوشته است، به همین جهت مجمع البیان در اتقان و استحکام مطالب و تبیین مفاهیم آیات، جایگاه ویژه ای دارد و از مهمترین و ارجمندترین تفاسیر جهان اسلام است که دانشمندان شیعه و سنی آن را مورد توجه قرار داده اند و از آن به عنوان یکی از منابع تفسیر یاد کرده اند، و آن را از جمله تفاسیر قدیم دانسته اند که به نیکوترین صورت با الگویی مناسب، ضمن سر عنوانهای مکرر و ثابت تنظیم شده است، شیخ شلتوت مفتی بزرگ اهل سنت یکی از کسانی است که بر این تفسیر مقدمه نگاشته و به گستردگی و ژرفی و تنوع مطالب و تقسیم و تبویب بی همتای آن اذعان کرده است. با این اوصاف می توان به اهمیت کار دخیل پی برد.
مفسر الوجیز، از بخش های اسماء سور، فضل آنها، اللغة، المعنی، الاعراب و القراءة و النزول، فقط بخش «المعنی» را از مجمع البیان، آورده است و بقیه بخشهای آن را بخاطر خلاصه نویسی حذف کرده است. از بخش «المعنی» هم خلاصه ای از آن را با نفس الفاظ مجمع البیان آورده است.
براین اساس، روایات و بحث های شبه موضوعی مانند «فصل فی التقوی و المتقی» و «النظم بین السور» نیز حذف گردیده است. با توجه به اینکه مفسر سعی نموده الفاظ بخش «المعنی» را حفظ نماید، خلاصه و موجز بودن تفسیر الوجیز را با حذف برخی الفاظ و عبارتهای «المعنی» انجام داده اند به این ترتیب روانی و فصاحت عبارات مجمع البیان، در تفسیر الوجیز، نیز خود را نشان داده است، و خوانندۀ عرب زبان یا آشنا با زبان عربی، به راحتی می تواند متن آن را مطالعه نموده، بهره ببرد و گمان کند که نویسنده، خود این تفسیر را متناسب با ادبیات کتابی روان امروز، نوشته است، و شک نخواهد کرد این ادبیات، ادبیات چند قرن قبل می باشد.
روش کلی تفسیر الوجیز با اطلاعات مورد نیاز در مورد سوره آغاز می گردد، نام سوره، بیان مکی و مدنی بودن و تعداد آیات آن، نقل می شود، سپس معنای آیات را با ذکر شمارۀ آن، بیان می دارد، و به طور طبیعی از تفسیر آیه به آیه نیز استفاده می کند، مانند آیه 7 سورۀ فاتحه ص 7. بخش «النزول» مجمع البیان را حذف نموده، امّا آن مقدار از اسباب النزول ها را که طبرسی، لابلای «المعنی» آورده است، ذکر می کند، مانند ذیل آیه 158 سورۀ بقره و یا ذیل آیه 274 بقره دربارۀ انفاق چهار درهم از طرف حضرت علی علیه السلام، در صفحۀ 63.
[ویکی فقه] الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز (کتاب). الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تالیف دخیل، علی بن محمد علی است
نام کامل آن «الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز» است. تفسیری است موجز و شامل جمیع آیات قرآن که در یک جلد رحلی ارائه شده است. این تفسیر در حقیقت تلخیص تفسیر مجمع البیانطبرسی می باشد، دخیل در مقدمه کوتاه خود بر الوجیز، مجمع البیان را از مهمترین و باارزش ترین تفاسیر می داند، به همین جهت تصمیم به تلخیص آن گرفته است.
جایگاه مجمع البیان
ضمن تصدیق سخن دخیل، باید اضافه کرد که، ا مین الاسلام طبرسی، از علوم متنوع زمان خویش مانند فقه،کلام،سیره، تاریخ و تفسیر برخوردار و بهره مند بوده است. او در ادب و لغت شناسی، استاد و صاحب نظر بود و عبارت عربی را در نهایت فصاحت و در عین اختصار می نوشته است، به همین جهت مجمع البیان در اتقان و استحکام مطالب و تبیین مفاهیم آیات، جایگاه ویژه ای دارد و از مهمترین و ارجمندترین تفاسیر جهان اسلام است که دانشمندان شیعه و سنی آن را مورد توجه قرار داده اند و از آن به عنوان یکی از منابع تفسیر یاد کرده اند، و آن را از جمله تفاسیر قدیم دانسته اند که به نیکوترین صورت با الگویی مناسب، ضمن سر عنوانهای مکرر و ثابت تنظیم شده است،شیخ شلتوتمفتی بزرگ اهل سنت یکی از کسانی است که بر این تفسیر مقدمه نگاشته و به گستردگی و ژرفی و تنوع مطالب و تقسیم و تبویب بی همتای آن اذعان کرده است. با این اوصاف می توان به اهمیت کار دخیل پی برد.
شیوه تلخیص
مفسر الوجیز، از بخشهای اسماء سور، فضل آنها، اللغة، المعنی، الاعراب و القراءة و النزول، فقط بخش «المعنی» را از مجمع البیان، آورده است و بقیه بخشهای آن را بخاطر خلاصه نویسی حذف کرده است. از بخش «المعنی» هم خلاصه ای از آن را با نفس الفاظ مجمع البیان آورده است. بر این اساس، روایات و بحثهای شبه موضوعی مانند «فصل فی التقوی و المتقی» و «النظم بین السور» نیز حذف گردیده است. با توجه به اینکه مفسر سعی نموده الفاظ بخش «المعنی» را حفظ نماید، خلاصه و موجز بودن تفسیر الوجیز را با حذف برخی الفاظ و عبارتهای «المعنی» انجام داده اند به این ترتیب روانی و فصاحت عبارات مجمع البیان، در تفسیر الوجیز، نیز خود را نشان داده است، و خواننده عرب زبان یا آشنا با زبان عربی، به راحتی می تواند متن آن را مطالعه نموده، بهره ببرد و گمان کند که نویسنده، خود این تفسیر را متناسب با ادبیات کتابی روان امروز، نوشته است، و شک نخواهد کرد این ادبیات، ادبیات چند قرن قبل می باشد.
روش تفسیر
...
