دانشنامه اسلامی
اشراف مشرک صدر اسلام مورد امتحان الهی: «ولا تطع کل حلاف مهین: و از کسی که بسیار سوگند یاد می کند و پست است اطاعت مکن،» «ان کان ذا مال وبنین: مبادا بخاطر اینکه صاحب مال و فرزندان فراوان است (از او پیروی کنی)! » «انا بلوناهم کما بلونا اصحاب الجنة اذ اقسموا لیصر منها مصبحین: ما آنها را آزمودیم، همان گونه که «صاحبان باغ» را آزمایش کردیم، هنگامی که سوگند یاد کردند که میوه های باغ را صبحگاهان (دور از چشم مستمندان) بچینند.» برداشت مزبور براساس این احتمال است که «بلوناهم» به معنای «اختبرناهم» باشد. وقتی که گفته میشود- (إبْتَلی) فلان کذا و أبلاه- این ابتلاء متضمّن دو امر است:۱. اینکه شناختن حال او بخودش و آگاهی بر آنچه را که نمیداند و برایش مجهول است.۲. ظهور و نمایاندن خوبی یا بدی و یا نیکوکاری و زشتکاریش. چه بسا که در آزمایش یکی از این دو موضوع یا تنها یکی از آنها مورد نظر باشد پس اگر در باره آزمون خدای گفته شود- بلا کذا أو أبلاه- او را آزمایش کرد یا مبتلا کرد، مقصود از آن چیزی نیست مگر ظهور و نمایان شدن نیکی و زشتی او بدون اینکه شناختن حال یا آگاهی به نادانسته های کارش در میان باشد،زیرا خداوند علّام الغیوب است. این آیه پیرامون ثروتمندان خودخواه و مغروری بود که بر اثر فزونی مال و فرزندان پشت پا به همه چیز می زنند، این افراد که دارای باغ خرم و سرسبزی بودند، و سرانجام بر اثر خیره سری نابود شدند ماجرا چنین بود که این باغ در اختیار پیرمرد مؤ من قرار داشت ، او به قدر نیاز از آن برمی گرفت ، و بقیه را به مستحقان و نیازمندان می داد، اما هنگامی که چشم از دنیا پوشید، فرزندانش گفتند: ما خود به محصول این باغ سزاوارتریم ، چرا که عیال و فرزندان ما بسیارند، و ما نمی توانیم مانند پدرمان عمل کنیم ! و به این ترتیب تصمیم گرفتند تمام مستمندان را که هر ساله از آن بهره می گرفتند محروم سازند، و سرنوشت آنها همان شد که در این آیات می خوانیم :می گوید: ((ما آنها را آزمودیم ، آن زمان که سوگند یاد کردند که میوه های باغ را صبحگاهان و دور از انظار مستمندان بچینند)) (اذ اقسموا لیصرمنها مصبحین ).((و هیچ از آن استثنا نکنند)) و برای مستمندان چیزی فرو نگذارند (و لا یستثنون ).این تصمیم آنها نشان می دهد که این کار ناشی از نیاز نبود، بلکه ناشی از بخل و ضعف ایمان آنها بودسپس در ادامه این سخن می افزاید: ((به هنگام شب ، در آن موقع که همه آنها در خواب بودند عذاب و بلائی فراگیر از ناحیه پروردگارت بر تمام باغ فرود آمد در حالی که همه در خواب بودند)) (فطاف علیها طائف من ربک و هم نائمون ). آتشی سوزان و صاعقه ای مرگبار چنان بر آن مسلط شد که ((آن باغ خرم و سرسبز همچون شب سیاه و ظلمانی گردید)) و جز مشتی خاکستر از آن باقی نماند (فاصبحت کالصریم ) ابی الجارود از حضرت ابی جعفر (علیه السلام ) روایت کرده که در ذیل آیه ((انا بلوناهم کما بلونا اصحاب الجنه )) فرمود: اهل مکّه مبتلا شدند به گرسنگی ، همانطور که صاحبان آن باغ مبتلا شدند، و آن باغ در دنیا در ناحیه یمن بود، در نه میلی صنعا قرار داشت ، و به آن رضوان می گفتند. و نیز در همان کتاب است که شخصی به ابن عباس گفت جمعی از همین امتند که معتقدند اگر بنده خدا گناه کند از رزق محروم می شود، ابن عباس گفت به آن خدایی که غیر او معبودی نیست ، این مطلب در کتاب خدا از آفتاب نیم روز روشن تر است ، و خدا آن را در ضمن قصه صاحبان باغ در سوره قلم آورده .
امتحان ثروتمندان به وسیله تهیدستان
امتحان شدن اشراف ثروتمند به وسیله مؤمنان تهیدست: «ولا تطر د الذین یدعون ر بهم بالغداة والعشی یر یدون وجهه ما علیک من حسابهم من شیء وما من حسابک علیهم من شیء فتطر دهم فتکون من الظالمین: و کسانی را که صبح و شام خدا را می خوانند، و جز ذات پاک او نظری ندارند، از خود دور مکن! نه چیزی از حساب آنها بر توست، و نه چیزی از حساب تو بر آنها! اگر آنها را طرد کنی، از ستمگران خواهی بود! » «وکذلک فتنا بعضهم ببعض لیقولوا اهـؤلاء من اللـه علیهم من بیننا الیس اللـه باعلم بالشاکر ین: و این چنین بعضی از آنها را با بعض دیگر آزمودیم (توانگران را بوسیله فقیران)؛ تا بگویند: «آیا اینها هستند که خداوند از میان ما (برگزیده، و) بر آنها منت گذارده (و نعمت ایمان بخشیده است؟! » آیا خداوند، شاکران را بهتر نمی شناسد؟! » در سبب نزول آیه یاد شده آمده که بزرگانی از مشرکان حضور نزد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم را مشروط به عدم حضور مؤمنان فقیر و ضعیف دانستند و این آیات در رد خواست آنان نازل گردید. در این آیه به ثروتمندان بی ایمان هشدار می دهد که این جریانات آزمایشهائی است برای آنها، و اگر از کوره این آزمایشها نادرست بیرون آیند، باید عواقب دردناک آنرا تحمل کنند، فتنه در اینجا به معنی آزمایش است ، چه آزمایشی از این سنگینتر که اشراف و ثروتمندانی که سالها عادت کرده اند حساب خود را به کلی از طبقات پائین جدا کنند، نه در شادی با آنها شریک باشند، و نه در غم و رنج ، و حتی قبرهایشان هم از یکدیگر فاصله داشته باشد، یک مرتبه تمام این آداب و رسوم را در هم بشکنند، و این زنجیرهای عظیم را از دست و پای خود بردارند و به آئینی به پیوندد که پیشگامان آن به اصطلاح از طبقه فقرا و پائین محسوب می شوند.
پیامد آزمون اشراف
انکار ارزشمندی مؤمنان مستمند، پیامد آزمون الهی از اشراف مشرک: «وکذلک فتنا بعضهم ببعض لیقولوا اهـؤلاء من اللـه علیهم من بیننا الیس اللـه باعلم بالشاکر ین: و این چنین بعضی از آنها را با بعض دیگر آزمودیم (توانگران را بوسیله فقیران)؛ تا بگویند: «آیا اینها هستند که خداوند از میان ما (برگزیده، و) بر آنها منت گذارده (و نعمت ایمان بخشیده است؟! » آیا خداوند، شاکران را بهتر نمی شناسد؟! » در تفسیردرالمنثور چنین نقل شده که جمعی از قریش از کنار مجلس پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) گذشتند در حالی که صهیب و عمار، و بلال و خباب و امثال آنها از مسلمانان کم بضاعت و کارگر، در خدمت پیامبر بودند. آنها از مشاهده این صحنه تعجب کردند (و از آنجا که شخصیت را در مال و ثروت و مقام می دانستند نتوانستند عظمت مقام روحی این مردان بزرگ ، و نقش سازنده آنها را در ایجاد مجتمع بزرگ اسلامی و انسانی آینده درک کنند) گفتند ای محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) آیا به همین افراد از میان جمعیت قناعت کرده ای ؟ اینها هستند که خداوند از میان ما انتخاب کرده ؟! ما پیرو اینها بوده باشیم ؟ هر چه زودتر آنها را از طرف خود دور کن ، شاید ما به تو نزدیک شویم و از تو پیروی کنیم . آیات فوق نازل شد و این پیشنهاد را به شدت رد کرد.
