خانان خیوه. [ ن ِ وَ / وِ ] ( اِخ ) نام سلسله ای است که از حدود 921 هَ. ق. تا 1289 هَ. ق. درخوارزم حکومت کردند. «لین پول » «در طبقات سلاطین اسلام » آرد: خوارزم یا خیوه که مدتی مرکز یک طبقه از پادشاهان ایران بود پس از استیلای مغول سهم اولوس جوجی گردید و هیچوقت بخانات ماوراءالنهر تعلق نداشت. در عهدامیرتیمور امرای دشت قبچان آنجا را بتصرف خود آورده بودند. بعد از هرج و مرجی که در اواخر ایام تیموریان پیش آمده اوزبکان تحت امر محمد شیبانی خیوه را مثل ماوراءالنهر مسخر ساختند و از حدود 921 هَ. ق. ( 1515 م. ) سلسه ای از اوزبکان بر خیوه حکومت یافتند که تاریخ اول روزگار ایشان درست مشخص نیست. خانان خیوه غالباً با امرای بخارا در جنگ بودند و در این محاربات گاهی ظفر به این طرف بود و گاهی با آن طرف تا آنکه نادرشاه افشار در سال 1153 هَ. ق. 1740 م. خیوه را گرفت و مدت یکسال یک نفر حکمران ایرانی بر آنجا حکومت کرد. خیوه را در سال 1289 هَ. ق. ( 1872 م. ) کائوفمان ( Kaufmann ) سردار روسی ضمیمه آسیای روس نمود: اسامی سال هجری سال میلادی ایلبرس اول ( حدود ) 921 1515 سلطان حاجی 931 1525 حسن قلی - - صوفیان - - بوجوغه - - اونک - - کل - - اگتای 946 1540 دوست 953 1546 حاجی محمد اول 965 1558 عرب محمد اول 1011 1602 اسفندیار 1032 1623 ابوالغازی اول 1053 1643 انوشه 1074 1663 محمد ارنگ 1085 1674 اسماق آقاشاه نیاز 1099 1687 عرب محمد ثانی 1114 1702 حاجی محمد ثانی - - یادگار 1126 1714 ارنک 1126 1714 شیر غازی 1127 1715 ایلبرس ثانی ?114 ?173 دوره استیلای نادر 1154 1740 تجر ( از جانب نادرشاه ) 1154 1741 ابومحمد 1154 1741 ابوالغازی ثانی ?115 ?174 کیپ 1158 1745 ابوالغازی ثالث ( حدود ) 1184 1770 ایلتزر 1219 1804 محمد رحیم 1221 1806 الهقلی 1241 1825 رحیم قلی 1258 1842 محمد امین 1261 1845 عبداﷲ 1271 1855 قتلغمحمد 1272 1855 سیدمحمد ?1272 ?1856 سیدمحمدرحیم 1282-1289 1865-1872 ( قلمرو این سلسله بعداً جزء روسیه شد ). ( از طبقات سلاطین لین پول ترجمه عباس اقبال صص 252 - 249 ).
فرهنگ فارسی
نام سلسله ایست که از حدود ۹۲۱ هجری تا ۱۲۸۹ هجری در خوارزم حکومت کرده اند.
