معنی جمع تبرعی

دانشنامه آزاد فارسی

جمع تبرّعی
در اصول فقه یعنی تأویل کیفی. در هر مورد که دو دلیل هیچ گونه ترجیحی نسبت به هم نداشته، و مدلول آن دو با هم معارض باشند و امکان جمع بین آن دو نباشد مگر آن که یکی از آن دو را برخلاف ظاهرش حمل کنیم جمع تبرّعی کرده ایم. اصولیان جمع تبرّعی را حجّت نمی دانند.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] ـــ جمع بین دو دلیل متعارض بدون شاهد و قرینه ای بر آن را جمع تبرعی (جمع عقلی یا اعتباطی) می گویند. ـــ رفع تنافی میان دو یا چند دلیل به شیوه غیر معمول نزد عرف
ـــ جمع تبرعی مقابل جمع عرفی عبارت است از رفع تعارض و جمع میان دو دلیل متعارض، بدون وجود قرینه ای عرفی یا لفظی بر آن. ـــ جمع تبرعی، مقابل جمع عرفی بوده و عبارت است از جمع میان دو دلیل متعارض از طریق دست کشیدن از ظاهر هر دو دلیل یا یکی از آن دو، یا به تاویل بردن هر دو یا یکی از آنها بی آن که شاهد عرفی بر آن وجود داشته باشد؛ به بیان دیگر، جمع تبرعی، جمعی است که عقل با دقت و باریک بینی به آن می رسد ولی به درجه ظهور عرفی نمی رسد و عقلای عالم در گفتوگوهای خود چنین بنایی ندارند. این گونه جمع حد و مرزی ندارد بلکه شدیدترین متعارض ها را می توان با دقت عقلی به تاویل برده و بین آنها سازگاری ایجاد نمود.
مثال
برای مثال، در جایی که دلیلی می گوید: «اکرم العلما» و دلیل دیگر می گوید: «لا تکرم العلما»، عقل می تواند بین آن دو را چنین جمع کند که اولی را حمل بر عالم عادل و دومی را حمل بر عالم فاسق نماید.
نکته
مراد اصولی ها از بیان جمله «الجمع مهما امکن اولی من الطرح»، جمع تبرعی نیست، گر چه از عبارت مرحوم «شیخ طوسی» در «استبصار» استفاده می شود که منظور جمع تبرعی است.
کاربرد جمع تبرعی
...