دانشنامه اسلامی
حُزْن و حَزَن در لغت به معنای زمین سخت و ناهموار و نیز به معنای سختی و خشونتی است که در نفْس پدید می آید و به این اعتبار به معنای همّ و غم و اندوه شدیدی است که بر اثر وقوع امری ناخوشایند یا فقدان و از دست رفتن امری مطلوب و خوشایند حاصل می شود.
معنای اصطلاحی حزن
حزن حالت قبضی است که قلبِ سالکان را از پراکنده شدن در وادی های غفلت بازمی دارد. همچنین گفته شده که حزن، اندوه و تأسف قلب برای چیزی است که از دست رفته یا به دست آمدنش ناممکن است. در طریقت، حزْن تأسف بنده برای از دست دادن کمالات و اسباب و مقدّمات کمال است.
حزن در قرآن
در قرآن کریم، حزن و مشتقات آن ۴۲ بار به کار رفته است که دو مضمون عمده را در آن ها می توان تشخیص داد: آیاتی که در آن ها خدا به رسول خود صلی اللّه علیه وآله وسلم، که به سبب تکذیب و انکار قوم دچار غم و اندوه شده، خطاب می کند که غمگین مباش و آیاتی که در آن ها خدا به مؤمنان و دوستان خویش (اولیاءاللّه) وعده می دهد که در دنیا و آخرت غم و اندوه را از دلهای آنان خواهد زدود. همچنین خدا به رسول و مؤمنان توصیه کرده که به سبب آنچه به دست نیامده یا از دست رفته است غمگین نباشند.
در قرآن در غالب موارد خوف و حزن در کنار هم آمده اند و در همین سیاق است که یک ویژگی اولیای خدا آن است که خوف و حزنِ دنیوی ندارند. این معنا را باید معنای مذموم حزن در قرآن دانست، اما در قرآن به معنای لطیف تر و مثبت حزن هم اشاره شده است: مؤمنانی که اندوهشان از این بابت بود که در جهاد در کنار پیامبر چیزی برای انفاق نداشتند.
حزن در روایات
...
