دانشنامه اسلامی
تفسیر ادبی از ریشه دارترین گرایش های تفسیر قرآن کریم است که با تکیه بر هماهنگی زبان قرآن با زبان قوم یعنی زبان عربی به فهم تفسیر صحیح قرآن می پردازد.تفسیر ادبی گرایشی تفسیری است که مفسر به سائقه علایق شخصی یا تخصص خود عمدتاً به طرح مسائل ادبی قرآن یعنی مسائل صرفی، نحوی، لغوی و علوم بلاغی پرداخته و آیات شریف را از منظر این علوم تحلیل کرده و این دست مباحث در تفسیر نُمود بیشتری یافته اند.
تعریف
قرآن پژوهان و مفسران گذشته نه عنوان «تفسیر ادبی» را به کار برده و نه به تعریف آن پرداخته اند؛ اما در دوره معاصر در تفسیر پژوهی های فارسی زبان، تعریف های نزدیک به هم و نسبتاً یک سانی از آن ارائه شده اند. وجه مشترک این تعاریف آن است که مفسر در تفسیر ادبی از قرآن به بیان عناصر صرفی، نحوی، نکات بلاغی، واژه شناسی، بیان معنای لغات مشکل یا غریب القرآن و بررسی قرائت های مختلف از قرآن کریم توجه می کند. بعضی نیز تفسیر ادبی را تفسیری مشتمل بر مباحث زبانی و ادبی قرآن مانند لغت، اعراب و بلاغت دانسته اند. برخی نیز برای آن که تعریف همه انواع تفسیر ادبی را در بر گیرد از گرایش دیگری در تفسیر ادبی خبر داده اند که مفسر با نثر و بیان ادیبانه و پردازش های هنری به نکات تربیتی و هدایتی قرآن توجه می کند؛ مانند تفسیر فی ظلال القرآن از سید قطب. بعضی نیز با پایین آوردن سطح تفسیر ادبی، آن را بر بعضی کتاب های تجزیه و ترکیب آیات و سوره هایی از قرآن کریم اطلاق کرده اند که برای تمرین قواعد صرف و نحو کاربرد دارند؛ مانند طاهری کَنی در کتاب تفسیر ادبی قرآن و اسلامی پناه در کتابی با عنوان مشابه که البته اطلاقی نادرست می نماید، در حالی که تفسیر ادبی بسیار گسترده تر و عمیق تر از آن چیزی است که در این تعاریف آمده است. البته در معرفی مصادیق تفسیر ادبی اشتراک نظر وجود دارد. در واقع تفسیر ادبی را باید تفسیر بر پایه علوم ادبی و فرهنگ عصر نزول معرفی کرد که عمدتاً در شعر و نثر و تاریخ آن عصر تجلی یافته است.
علوم ادبی
درباره علوم ادبی و شمار آن دیدگاه ها متفاوت اند؛ از ۶ علم صرف، نحو، لغت، معانی، بیان و بدیع گرفته و تا ۱۶ علم نیز بیان شده است. روشن است که محدود کردن دایره علوم ادبی در تفسیر، و میزان تأثیر دادن هر یک از این علوم، در نوع تفسیر ادبی نقشی آشکار خواهد داشت. ناگفته نماند که در گذشته از علوم ادبی به علوم لسانی (العلوم اللسانیة ) یا علوم عربی (العلوم العربیة ) یا علوم لفظی (العلوم اللفظیة ) تعبیر می شده است که مقصود از همه آن ها یک چیز و آن علوم ادبی است ، بر همین اساس ابن خلدون تفسیر را دارای دو قسم دانسته است: ۱. تفسیر نقلی؛ ۲. تفسیر مبتنی بر علوم زبانی. علوم زبانی را نیز شامل اعراب، لغت و بلاغت یا بیان دانسته است.
تفسیر ادبی سنتی و معاصر
...
