دانشنامه اسلامی
تَنوخ، عنوان اتحادیه ای کهن متشکل از چندین قبیلۀ بزرگ عرب قحطانی و عدنانی. این قبایل به روزگار کهن هم پیمان شدند که در بحرین اقامت گزینند و از مصالح و منافع هم دفاع کنند. این پیمان به سبب نقشی که در تأمین مصالح سیاسی-اجتماعی این قبایل ایفاء کرد، با گذشت زمان به عنوان نسب مشترکی برای این قبایل درآمد. هرچند دربارۀ این پیمان و قبایل تشکیل دهنده و نیز زمان آن گزارش های متفاوت، با پردازش داستانی وجود دارد، اما با تحلیل این آگاهی ها برپایۀ دانسته های جنبی از منابع تاریخی و یافته های باستان شناختی جدید می توان سیر حوادث تاریخی تنوخ را در بحرین، بین النهرین و شام دنبال کرد.
← تنوخ در عربستان
(۱) عبدالرحمان آل ملا، تاریخ هجر، مطابع الجواد، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.(۲) ابن اثیر، الکامل.(۳) ابن اثیر، اللباب، بیروت، دارصادر.(۴) ابن خلدون، العبر، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.(۵) حمزه ابن سباط، تاریخ، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، طرابلس، جروس پرس.(۶) علی ابن سعید مغربی، نشوة الطرب، به کوشش نصرت عبدالرحمان، عمان، ۱۹۸۲م.(۷) عمر ابن عدیم، بغیة الطلب، به کوشش سهیل زکار، بیروت، ۱۹۸۸م.(۸) عمر ابن عدیم، زبدة الحلب، به کوشش سامی دهان، دمشق، ۱۳۷۰ق/ ۱۹۵۱م.(۹) ابن کثیر، البدایة و النهایة، به کوشش علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۴م.(۱۰) ابن منظور، لسان.(۱۱) عباس ابوصالح، تاریخ الموحدین الدروز السیاسی فی المشرق العربی، دمشق، ۱۹۸۱م.(۱۲) عبـداللـه ابوعبید بکری، معجـم ما استعجـم، به کـوشش مصطفـی سقـا، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.(۱۳) نجلا ابوعزالدین، الدروز فی التاریخ، بیروت، دارالعلم للملایین.(۱۴) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، قاهره، ۱۹۹۲م.(۱۵) ابراهیم اصطخری، المسالک و الممالک، به کوشش محمدجابر عبدالعال حسینی و محمدشفیق غربال، قاهره، ۱۳۸۱ق/۱۹۸۱م.(۱۶) توفیق برو، تاریخ العرب القدیم، دمشق، دارالفکر.(۱۷) احمد بلاذری، فتوح البلدان، به کوشش دخویه، لیـدن، ۱۸۶۵م.(۱۸) ن و پیگولـوسکایا، اعراب حـدود مرزهای روم شرقـی و ایـران، ترجمۀ عنایت الله رضا، تهران، ۱۳۷۲ش.(۱۹) تاج العروس.(۲۰) عمر عبدالسلام تدمری، لبنان من قیام الدولة العباسیة، طرابلس، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.(۲۱) حسن تقی زاده، از پرویز تا چنگیز، تهران، ۱۳۴۹ش.(۲۲) ثابت بن سنان، «تاریخ اخبار القرامطة»، اخبار القرامطة، به کوشش سهیل زکار، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.(۲۳) محمدسلیم جندی، تاریخ معرة النعمان، به کوشش عمررضا کحاله، دمشق، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.(۲۴) فیلیپ حتی، لبنان فی التاریخ، ترجمۀ انیس فریحه، دارالثقافه، ۱۹۵۹م.(۲۵) محمدکامل حسین، طائفة الدروز، تاریخها و عقائدها، قاهره، ۱۹۶۲م.(۲۶) ندیم نایف حمزه، التنوخیون اجداد الموحدین (الدروز) و دورهم فی جبل لبنان، دارالنهار للنشر، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.(۲۷) حمزۀ اصفهانی، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء، برلین، ۱۳۴۰ق.(۲۸) محمدعزت دروزه، العرب و العروبة، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.(۲۹) رسائل الحکمة، بیروت، ۱۹۸۶م.(۳۰) محمود زمخشری، الفایق، حیدرآباددکن، ۱۳۲۴ق.(۳۱) جرجی زیدان، العرب قبل الاسلام، بیروت، ۱۹۶۶م.(۳۲) عبدالعزیز سالم، تاریخ العرب قبل الاسلام، اسکندریه، موسسة الشباب الجامعه.(۳۳) عبدالکریم سمعانی، الانساب، به کوشش عبدالله عمر بارودی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.(۳۴) محمدامین سویدی، سبائک الذهب، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.(۳۵) عصام محمد شبارو، تاریخ بیروت، بیروت، ۱۹۸۷م.(۳۶) طنوس شدیاق، اخبار الاعیان فی جبل لبنان، بیروت، ۱۹۵۴م.(۳۷) صالح بن یحیی، تاریخ بیروت، به کوشش لویس شیخو، بیروت، ۱۹۲۷م.(۳۸) طبری، تاریخ.(۳۹) عباس عزاوی، عشائر العراق، بغداد، ۱۳۶۵ق/۱۹۳۷م.(۴۰) جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، دارالعلم للملایین.(۴۱) «القبائل العدنانیة و عصر الازدهار»، الواحة، بیروت، ۱۴۱۶ق، شم ۴.(۴۲) احمد قلقشندی، نهایة الارب، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.(۴۳) محمد کردعلی، خطط الشام، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.(۴۴) هشام کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.(۴۵) محمد محمدی، تاریخ و فرهنگ ایران، تهران، انتشارات یزدان.(۴۶) خدامراد مرادیان، کشور حیره در قلمرو شاهنشاهی ساسانیان، تهران، ۱۳۵۵ش.(۴۷) علی مسعودی، مروج الذهب، به کوشش سعید محمد لحام، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۷م.(۴۸) محمدبیومی مهران، دراسات فی تاریخ العرب القدیم، اسکندریه، ۱۹۸۹م.(۴۹) النصرانیة و آدابها بین عرب الجاهلیة، بیروت، ۱۹۸۶م.(۵۰) تئودُر نولدکه، تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان، ترجمۀ عباس زریاب، تهران، ۱۳۵۸ش.(۵۱) سلیم حسن هشی، دروز بیروت، بیروت، ۱۹۸۵م.(۵۲) حسن همدانی، صفة جزیرة العرب، به کوشش محمد بن علی اکوع، صنعا، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.(۵۳) یاقوت، بلدان.(۵۴) یاقوت، المقتضب من کتاب جمهرة النسب، بیروت، ۱۹۸۷م.(۵۵) احمد یعقوبی، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م.(۵۶) .Baumstark, A, Geschichte der syrischen Literatur, Bonn, ۱۹۲۲(۵۷) .Blau, O,» Die Wanderung der sabäischen Völkerstämme im ۲ Jahrhundert n Chr «, ZDMG, ۱۸۶۸, vol XXII(۵۸) .Bosworth, CE,» Iran and the Arabs Befor Islam «, The Cambridge History of Iran, Cambridge, ۱۹۸۳, vol III(۵۹) .EI۲(۶۰) .Hitti, Ph K, History of the Arabs, London, ۱۹۵۶(۶۱) .Lammens, PH, Etudes sur le règne du calife omaiyade moªâwia ler, Leipzig, ۱۹۰۸(۶۲) .Muir, W, The Caliphate its Rise, Decline, and Fall, New York, ۱۹۷۵.(۶۳) .History of Ah ¤udemmeh , in Patrologia Orientalis , vol. ۳, ۱۹۰۹, ۲۶-۲۹(۶۴) .Ibn ـ Ibr ¦â, Chronography , tr. E. A. W. Budge, Oxford ۱۹۳۴, ۱۱۶-۱۱۷(۶۵) .Michael the Syrian, Chronique , ed. and tr. J.B. Chabot, Paris ۱۹۰۵, vol. ۳, l(۶۶) .Sozomen, Historia ecclesiastica , ed. J. Bidez, in Die Griechischen christlichen Schriftsteller , vol.۱, ۲۹۷-۳۰۰کتیبه ها(۶۷) .Nama ¦ra inscription, in R. Dussaud, Inscription nabataeo- arabe d'En-Nama ¦ra , in Revue archإologique , II (۱۹۰۲), ۴۰۲-۴۲۱(۶۸) .Sabaic inscription, in J. Ryckmans, Appendice, in Le Musإon , LXXX (۱۹۶۷), ۵۰۸-۵۱۲(۶۹) .Syriac inscription, in Chabot, Notes d'epigraphie et archإologie orientale , in JA , N.S. XVI , ۲۸۷-۲۸۸(۷۰) .Umm al-Jima ¦l bilinguis , ed. E. Littmann, in PPUAES , division IV , Semitic inscriptions, Leiden ۱۹۱۴, ۳۸مطالعات جدید(۷۱) .W. Caskel and G. Strenzick, G §amharat an-Nasab des Ibn al-Kalbi , Leiden۱۹۶۶, vol.۲, ۸۰-۸۴(۷۲) .EI ۱ , s.v. "Tanu ¦kh" by H. Kindermann(۷۳) .P.K. Hitti, Lebanon in history , London ۱۹۶۷, ۲۶۲, ۳۳۲-۳۳۳, ۳۵۸, ۳۷۱, ۳۸۶;(۷۴) .Theodor Nخldeke, Geschichte der Perser und Araber: zur Zeit der Sasaniden , Leiden ۱۹۷۳(۷۵) .G. Rothstein, Die Dynastie der Lahmiden in al H ¤ ¦ra , Berlin ۱۸۹۹, ۲۸-۴۰, ۱۳۴-۱۳۶(۷۶) .I. Shahe §d, Byzantium and the Arabs in the fourth century , Dumbarton Oaks ۱۹۸۴, passim(۷۷) .Wellhausen, J, The Arab Kingdom and its Fall, tr M G Weir, Beirut, ۱۹۶۳
