غجدوانی

لغت نامه دهخدا

غجدوانی. [ غ ُ / غ ِ دَ نی ی ] ( ص نسبی ) منسوب است به غجدوان. ( انساب سمعانی ).
غجدوانی. [ غ ُ دَ ] ( اِخ ) نام وی عبدالخالق و از مشاهیر متصوفه قرن 6 هَ. ق. است. صاحب نفحات می نویسد: اتفاق روش ایشان در طریقت حجت است و مقبول همه فرقه اند علی الدوام در راه صدق و صفا و متابعت شرع و سنت مصطفی ( ص ) و مجانبت و مخالفت اهل بدعت و هوی کوشیده اند و روش پاک خود را از نظر اغیار پوشیده اند. بعد از آنکه شیخ الشیوخ خواجه امام ابویعقوب یوسف همدانی به بخارا آمدند خواجه عبدالخالق صحبت ایشان را دریافتند و تا مدتی که در بخارا بودند همچنان بود و پس از خواجه یوسف به ریاضت مشغول شدند و احوال خود را پوشیده میداشتند. خواجه عبدالخالق را سه خلیفه بوده است : خواجه احمدصدیق ، خواجه عارف ریوگروی و خواجه اولیاء کلان ، و سلسله نسبت ارادت خواجه بهاءالحق والدین نقشبند ( ره ) از این جماعت به خواجه عارف میرسد. ( از نفحات الانس و قاموس الاعلام ). از نفحات الانس چنین برمی آید که یکی از خلفای خواجه عبدالخالق خواجه عارف ریوگروی ، و یکی از خلفای خواجه عارف خواجه محمود الخیر فغنوی است و خواجه علی رامتین از خلفای خواجه محمود است و از رامتین منقول است که اگر در روی زمین یکی از فرزندان خواجه عبدالخالق بودی منصور هرگز بر سر دار نرفتی. ( از نفحات الانس ). خواجه علی رامتین از خلفاء خواجه عبدالخالق غجدوانی است. ( از تعلیقات فروزانفر بر فیه مافیه ص 308 ). بنقل قاموس الاعلام به سال 617 هَ. ق. درگذشت.

فرهنگ فارسی

عبدالخالق از بزرگان صوفیه در قر . ۶ ه. وی صحبت خواجه امام ابویعقوب یوسف همدانی را در بخارا دریافت و پس از عزیمت خواجه یوسف وی بریاضت مشغول شد و احوال خود را پوشیده میداشت و او سه خلیفه داشت : خواجه احمد صدیق خواجه عارف ریوگردی و خواجه اولیائ کلان . سلسله نسبت ارادت خواجه الدین نقشبند بخواجه عارف میرسد .
نام وی عبدالخالق و از مشاهیر متصوفه قرن ششم است

دانشنامه عمومی

'خواجه عبدالخالق غجدوانی ( ۴۹۶ - ۵۷۵ هـ. ق/ ۱۱۰۳ - ۱۱۷۹ م. ) زاده قریه غجدوان در شش فرسنگی بخارا است که از بزرگترین پیران طریقت نقشبندی و از مشایخ نامی ماوراءالنّهر است. خواجه عبدالخالق در مبادی حال در بخارا به تحصیل علوم می پردازد. از استادانش فقط نام امام صدرالدّین در برخی مآخذ ذکر شده که عدالخالق بر او تفسیر می خوانده است.
در سن بیست و دو سالگی به هنگام اقامت خواجه یوسف همدانی ( ۵۵۳ ـ ۴۴۰ هـ ) در بخارا، از او طریقت می گیرد و پس از رفتن خواجه یوسف همدانی به خراسان، عبدالخالق به ریاضت و خلوت و مجاهدت می نشیند و پس از چندی به ارشاد می پردازد. تا آنگاه که در ۵۷۵ هـ وفات می یابد و در همان دیه غجدوان به خاکش می سپرند. او خود وصیت کرده بوده است که قبرش را عمارت نکنند از همین روی است که قبر او فاقد هر نوع بارگاه یا گنبد است. منابع متأخرتر از عمارت مزار حکایت می کند و اینکه آنجا زیارتگاهی معتبر بوده و مجاورانی داشته است. خواجه ملای اصفهانی که در شوال ۹۱۴ هـ به همراه سلطان محمّد شیبانی به زیارات آنجا رفته، از این مزار توصیفی کرده است. نایب الصدر شیرازی نیز در۱۳۱۶ ق. به غجدوان رفته و مزار خواجه را زیارت کرده است.
سلسلة خواجگان منسوب بدوست و هشت اصل از اصول یازده گانه طریقه نقشبندی ازوست. بهاءالدّین نقشبند خود را پرورده روحانیت غجدوانی می دانست و متأثّر از او بود. به همین جهت است که طریقت نقشبند بر اساس تعالیم خواجه عبدالخالق بنیان شده است. خواجه عبدالخالق مبنای طریقة خود را بر این هشت اصل نهاده بود: هوش در دم، نظر بر قدم، خلوت در انجمن، سفر در وطن، بازگشت، نگاه داشت و یادداشت. بهاءالدّین نقشبند این هشت اصل را گرفت و خود سه اصل دیگر ( وقوف قلبی، وقوف عددی، وقوف زمانی ) بدانها افزود. و بنای طریقت نقشبندی این یازده کلمه شد.
خواجه عبدالخالق به مانند اخلاف نقشبندیش از صوفیان میانه رو و مواظب سنّت و ملازم شریعت بود. در رساله وصایا می گوید:
«بر تو باد بر سنّت و جماعت ملازمت نمایی و بر طریقت سنّت قدم زنی، که هرچه نو بیرون آورده اند، آن مخالف سنّت و جماعت است، آن ضلالت است. . . »
و نیز ذکر جهر را منکر بود و ذکر را ذکر خفیه می دانست. وی کتابی نیز در مقامات استاد خود به نام مفتاح الطالبین تألیف کرد و در ۹۷۳ ق نیز خلاصه ای از آن را به نام جاده العاشقین نگاشت. عبدالخالق شعر نیز می سروده است در متن مقامات سه رباعی از او نقل شده و در پایان همین مقامات کاتب یک قطعة نه بیتی به نام دهقان نامه و یک رباعی به نام او نوشته است.