دانشنامه اسلامی
کتاب مجموعه ای است از موضوعات علوم قرآنی که عنوان موسوعة را به خود اختصاص داده است. مؤلف کتاب که یکی از قرآن پژوهان معاصر و استاد دانشگاه می باشد، در این موسوعه موضوعات مختلف علوم قرآنی را مورد بحث قرار داده است. وی در جلد اول مبادی عمومی برای تفسیر قرآن همچون: آداب تفسیر مصادر تفسیر، معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر را مورد بحث قرار داده و به لحاظ اینکه تنها بحث مفهومی نباشد، در بخش دیگری از کتاب تفسیر موضوعی و ترتیبی را تعریف و سوره زخرف و حمد را نیز تفسیر و موضوعاتی از آنها نیز استخراج نموده است در جلد دوم بحث الفاظ قرآن وجود دارد که پیرامون: دیدگاههای علماء اهل لغت پیرامون الفاظ و کلمات قرآن همچون خلیل بن احمد و سیبویه مورد بررسی قرار گرفته و به مناسبت دلالت الفاظ، بحث فواتح سوره ها را نیز توضیح داده است. در جلد سوم به مساله تاریخ قرآن پرداخته و در آن مباحثی همچون: وحی، نزول قرآن، جمع قرآن، قراءآت قرآن و در پایان مساله سلامت قرآن از تحریف را بیان نموده است. در جلد چهارم پیرامون مجازهای قرآن و ویژگیهای فنی و بلاغی آن بحث و در دو قسمت مجاز عقلی و مجاز لغوی، مجازهای قرآن را بررسی نموده است در جلد پنجم دیدگاههای مستشرقین و تالیفات آنها مورد بحث قرار گرفته، که پس از تعریف استشراق و اهداف آنها از تالیفات انجام شده توسط آنان، مهمترین مباحث مستشرقین را درباره تاریخ قرآن، وحی، ترجمه قرآن و برخی از موضوعاتی که قرآنی می داند، لذا این موضوعات را در کتاب مورد بررسی و دیدگاههای آنان را ذکر و مورد نقد قرار داده، اشکالات آنها را بیان می نماید ضمن اینکه اغراض و اهداف آنها از نگارش و تالیف درباره قرآن را توضیح می دهد در جلد ششم، نظرات و دیدگاهها و مسائل جدید درباره قرآن را مطرح نموده که در آن برخی از ابعاد اعجاز قرآن و مساله تحریم شراب، و نقش قرآن در حفظ اصالت زبان عرب مورد بررسی قرار گرفته است. در جلد هفتم- ابعاد بیان عربی و اصول و روش آن در پرتو قرآن کریم توضیح داده شده که مهمترین مباحث آن عبارتند از: استعمال مجازی، فن تشبیه و کنایه. در جلد هشتم سیر تطور و تکامل بحث دلالی مورد بررسی قرار گرفته است که در آن دیدگاههای علماء و دانشمندان عصر حاضر و نیز دانشمندان عرب توضیح داده شده و در پایان از نظر تطبیق بحث دلالت بر آیات قرآن، چندین آیه را مورد بحث قرار داده است. در جلد نهم رابطه لفظ و معنی را تشریح و دیدگاهها درباره آن را بیان می نماید. با توجه به مطالب مطرح شده در مجلدات ۹ گانه کتاب (که به صورت موضوعات مختلف و پراکنده می باشد) عنوان موسوعة عنوان شایسته ای برای این کتاب می باشد ویژگی ها ۱- جلد اول: باب اول- فصل پنجم: در این فصل برای تفسیر ۳ مرحله تکوین- تاصیل و تجدید ذکر نموده هر کدام از مراحل را توضیح می دهد.۲- در همین جلد و همین باب- فصل پنجم: در این فصل دو دیدگاه مهم تفسیری جدید را متذکر می شوند یکی دیدگاه محمد عبده و محمد جواد بلاغی که تفاسیر اجتماعی را نوشته اند و دیدگاه اجتماعی دارند. دیدگاه دوم را مربوط به علماء و متفکرین اسلامی همچون امین خولی می داند که معتقدند باید تفسیر قرآن و تدریس آن به صورت فنی و تخصصی باشد.۳- جلد سوم: فصل سوم: در این فصل پیرامون جمع قرآن سخن گفته که در ابتدا معنای جمع را ذکر سپس به جمع قرآن در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم و خلیفه اول و دوم پرداخته، ادله جمع هر کدام را بررسی می نماید.۴- جلد سوم- فصل پنجم: عنوان این فصل سلامة القرآن می باشد که در ابتدا دیدگاه «نولدکه» مستشرق معروف درباره تحریف قرآن را ذکر و نقد و بررسی نموده، در ادامه اقوال علماء اسلام همچون: شیخ طوسی، طبرسی، آیت الله خوئی، پیرامون مساله تحریف را نقل نموده است.۵- جلد هفتم: فصل اول- در این فصل پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی واژه «بیان» به بررسی اقوال کسانی که درباره فن بیان سخن گفته اند همچون: خلیل بن احمد، سیبویه، فراء، پرداخته سیر تطور آنرا بیان می کند.۶- جلد هشتم: فصل دوم: در این فصل دیدگاه علماء اهل لغت درباره دلالت الفاظ بر معانی را به ترتیب تاریخ همراه با کتابهای تالیف شده از طرف آنان نام می برد.۷- جلد نهم: فصل دوم: در این فصل اقوال علماء پیرامون رابطه لفظ و معنی را نقل و مورد بحث قرار داده آنها را به چهار گروه تقسیم می نماید: گروه اول که معتقد است آنچه مهم است لفظ است مانند جاحظ و ابو هلال عسگری گروه دوم: که جمع بین لفظ و معنی را معتقد است ولی آنچه در بلاغت مقیاس است معنی می باشد مانند ابن قتیبه دینوری گروه سوم: معتقد است که لفظ با معنی وحدت دارد و یک چیز بیش نیستند گروه چهارم: معتقد است بین لفظ و معنی علاقه خاصی وجود دارد- مانند عبد القاهر جرجانی.۸- جلد پنجم- فصل اول: در این فصل پیرامون مستشرقین و تاریخ قرآن سخن گفته شروع استشراق در نگارش تاریخ قرآن را از اواسط قرن نوزدهم دانسته، در ادامه دانشمندانی که در این زمینه کتاب تالیف نموده اند را به ترتیب تاریخ معرفی و شرح مختصری پیرامون کتابهای آنها ارائه می دهد.۹- جلد پنجم: فصل دوم: در این فصل دیدگاه مستشرقین پیرامون «وحی» را مبنی بر اینکه وحی یک امر مکاشفه ای و یا یک نوع الهام است و مبداء الهی ندارد را ذکر و پس از آن نقد و بررسی و آن را رد می نماید.۱۰- جلد ششم: فصل اول: (اعجاز قرآن) در این فصل پس از بیان تعریف لغوی و اصطلاحی واژه «اعجاز» به بررسی معجزه پیامبران پرداخته می گوید: معجزه حضرت موسی علیه السّلام و حضرت عیسی علیه السّلام غیر از کتاب آسمانی آنهاست ولی معجزه پیامبر اسلام عین کتاب و رساله آسمانی اوست در پایان روایتی در این باره از امام علی بن موسی الرضا علیه السّلام نقل می نماید.۱۱- فصل چهارم (جلد ششم) - در این فصل پیرامون نقش قرآن در نگهداری و حفاظت از اصالت لغت عرب سخن گفته و در این زمینه سیر تطور و تکامل خط عربی را مورد بحث و کسانی که در این باره تلاش نموده اند را معرفی می نماید.۱۲- جلد ششم- فصل ششم- در این فصل مساله تحریم شراب را بررسی نموده است وی در ابتدا خمر را معنی نموده آنگاه ادله حرمت آن را که به صورت تدریجی ذکر شده است توضیح می دهد. در ادامه روایاتی از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم و ائمه معصومین علیه السّلام پیرامون حرمت شراب ذکر، در پایان ضررهای شرب خمر را متذکر شده است.۱۳- جلد چهارم: فصل دوم- در این فصل پس از تعریف لغوی و اصطلاحی واژه «مجاز» مساله وقوع مجاز در قرآن را مورد بررسی قرار داده، در این زمینه اقوال علماء را نقل می نماید.۱۴- جلد چهارم- فصل چهارم- مساله مجاز عقلی در قرآن را بررسی نموده، در ابتدا پیرامون تشخیص مجاز عقلی و سپس اقوال پیرامون آنرا همراه با ادله هر کدام ذکر می نماید ساختار کتاب کتاب ۹ جلد می باشد که جلد اول دارای دو باب که باب اول ۵ فصل و باب دوم دارای ۳ فصل می باشد و جلد دوم دارای ۶ فصل و جلد سوم دارای ۶ فصل و جلد چهارم دارای ۵ فصل و جلد پنجم دارای هشت (۸) فصل و جلد ششم دارای ۷ فصل (گرچه از طرف مؤلف فصل بندی نشده) و جلد هفتم دارای ۳ فصل و جلد هشتم دارای ۴ فصل و جلد نهم دارای ۳ فصل می باشد که مجموعا شامل ۵ فصل است که فهرست مطالب آن به قرار زیر است:
[ویکی نور] المستشرقون و الدراسات القرآنیه. المستشرقون و الدراسات القرآنیة، از آثار سودمند و مختصر استاد پژوهش های قرآنی دانشگاه کوفه؛ محمد حسین علی الصغیر است که نویسنده در آن، برخی از آراء شرق شناسان را در زمینه مباحث قرآنی شناسانده و سنجیده است. نویسنده در اثر حاضر، انگیزه های تبشیری، استعماری و همچنین علمی شرق شناسان را توضیح داده و تحقیقات آنان در زمینه تاریخ قرآن، تحلیل پدیده وحی، ترجمه قرآن و پژوهش در باب معارف قرآنی را معرفی کرده است. کتاب حاضر به زبان عربی قدیم نیست بلکه به زبان عربی جدید نوشته شده و در آن واژگان و اصطلاحاتی یافت می شود که در گذشته نبوده است. به نظر می رسد که نویسنده با مقداری تعجیل این کتاب را نوشته و به همین جهت در بسیاری از موارد به گزارش اجمالی اکتفا کرده و نتوانسته به توضیح کامل و یا نقد و بررسی علمی بپردازد.
کتاب حاضر، از دو مقدمه نویسنده و متن اصلی (شامل 8 فصل و یک خاتمه) تشکیل شده است.
منابع کتاب حاضر عبارت از آثاری است که شرق شناسان نوشته اند و همچنین کتاب هایی که درباره شرق شناسان نوشته شده است. ... شایان ذکر است که کتاب حاضر به زبان عربی جدید نوشته شده و در آن واژگان و اصطلاحاتی یافت می شود که در گذشته نبوده است مانند "جولدتسهیر" به معنای گلدزیهر، "المستشرق الفرنسی الدکتور غوستاف لوبون" به معنای شرق شناس فرانسوی دکتر گوستاو لوبون، "الانکلیزیة" به معنای انگلیسی و "عملاً ببلغرافیا" به معنای فعالیت کتاب شناسانه و ...
نویسنده در مدخل، بحث های تعریف استشراق و انگیزه های آن- انگیزه های سه گانه: تبلیغ مسیحیت، استعماری و علمی- و در فصل اول بحث های جمع و تدوین قرآن از نظر بوتیه، گوستاو فایل، نولدکه، و گلدزیهر و دیگران را به اختصار ذکر کرده است. فـصل دوم دیـدگاه های مستشرقان در باب حقیقت وحی و نقد آرای آن ها با تکیه بر شواهد قرانی است. نویسنده در فصل سوم، سیر ترجمه قرآن به زبان های اروپایی و لاتین را بـا ذکـر تـرجمه های لاتین که در قرون وسطی انجام شده و فهرست کوتاهی از بـرگردان های مـختلف قرآن عرضه کرده است. فصل چهارم، تحقیق و تصحیح کتاب های قرآنی و فهرست نویسی برای آن و تدوین تاریخ نگارش های قرآنی و فصل پنجم، پژوهش های موضوعی در قرآن –عقاید، هنر داستانی، فقه اللغه، لغت و ... فصل ششم ، ارزیابی تلاش های شرق شناسان در باب تحقیقات قرآنی است. فصل هفتم به مشکلات بلاغی در تـرجمه قرآن پرداخته که مستشرقان گرفتارش شده اند. فصل هشتم فهرستی است از نـام و مشخصات آثار قرآنی و نام شرق شناسانی که آن را پدید آورده اند. نویسنده در مقدمه اش –که آن را در دانشکده فقه نجف اشرف نوشته ولی تاریخش را مشخص نکرده- چند نکته را یادآور شده است: این پژوهشی است که در آن تلاش های شرق شناسان را در موضوع تحقیقات قرآنی به صورت منظم عرضه می کند و به شکل موضوعی نتایج اندیشه های آنان را بررسی می کند و برترین آثارشان را در این زمینه می شناساند و در این معرفی و بررسی، حب و بغضی نسبت به شرق شناسان نیست. ...
هرچند درباره محتوای این اثر، گفتنی ها فراوان است ولی به جهت ضیق مجال به بیان چند نکته اکتفا می شود:
برای کتاب حاضر، فقط فهرست منابع و فهرست مطالب در پایان کتاب فراهم شده ولی متأسفانه فهرست های فنی (مانند آیات و روایات و اعلام و ...) تنظیم نشده است. کتاب حاضر مستند است و نویسنده ارجاعاتش را به صورت پاورقی آورده: نویسنده در این پاورقی ها، گاه نام و نشان آیات و سوره ها را ذکر کردهمنابع مطلبش را با ذکر نام کتاب و شماره جلد و صفحه و سایر مشخصات ذکر کرده و ... ولی با بررسی اجمالی، هیچ پاورقی انتقادی مشاهده نشد. نویسنده نگارش کتاب حاضر را در نجف اشرف در دانشکده فقه دانشگاه مستنصریه به پایان رسانده است ولی متأسفانه تاریخ اتمام نگارش را مشخص نکرده است.
[ویکی فقه] المستشرقون و الدراسات القرآنیه (کتاب). نام کتاب: موسوعة الدراسات القرآنیة مؤلف: دکتر محمد حسین علی الصغیر است.
کتاب مجموعه ای است از موضوعات علوم قرآنی که عنوان موسوعة را به خود اختصاص داده است. مؤلف کتاب که یکی از قرآن پژوهان معاصر و استاد دانشگاه می باشد، در این موسوعه موضوعات مختلف علوم قرآنی را مورد بحث قرار داده است. وی در جلد اول مبادی عمومی برای تفسیر قرآن همچون: آداب تفسیر مصادر تفسیر، معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر را مورد بحث قرار داده و به لحاظ اینکه تنها بحث مفهومی نباشد، در بخش دیگری از کتاب تفسیر موضوعی و ترتیبی را تعریف و سوره زخرف و حمد را نیز تفسیر و موضوعاتی از آنها نیز استخراج نموده است در جلد دوم بحث الفاظ قرآن وجود دارد که پیرامون: دیدگاههای علماء اهل لغت پیرامون الفاظ و کلمات قرآن همچون خلیل بن احمد و سیبویه مورد بررسی قرار گرفته و به مناسبت دلالت الفاظ، بحث فواتح سوره ها را نیز توضیح داده است. در جلد سوم به مساله تاریخ قرآن پرداخته و در آن مباحثی همچون: وحی، نزول قرآن، جمع قرآن، قراءآت قرآن و در پایان مساله سلامت قرآن از تحریف را بیان نموده است. در جلد چهارم پیرامون مجازهای قرآن و ویژگیهای فنی و بلاغی آن بحث و در دو قسمت مجاز عقلی و مجاز لغوی، مجازهای قرآن را بررسی نموده است در جلد پنجم دیدگاههای مستشرقین و تالیفات آنها مورد بحث قرار گرفته، که پس از تعریف استشراق و اهداف آنها از تالیفات انجام شده توسط آنان، مهمترین مباحث مستشرقین را درباره تاریخ قرآن، وحی، ترجمه قرآن و برخی از موضوعاتی که قرآنی می داند، لذا این موضوعات را در کتاب مورد بررسی و دیدگاههای آنان را ذکر و مورد نقد قرار داده، اشکالات آنها را بیان می نماید ضمن اینکه اغراض و اهداف آنها از نگارش و تالیف درباره قرآن را توضیح می دهد در جلد ششم، نظرات و دیدگاهها و مسائل جدید درباره قرآن را مطرح نموده که در آن برخی از ابعاد اعجاز قرآن و مساله تحریم شراب، و نقش قرآن در حفظ اصالت زبان عرب مورد بررسی قرار گرفته است. در جلد هفتم- ابعاد بیان عربی و اصول و روش آن در پرتو قرآن کریم توضیح داده شده که مهمترین مباحث آن عبارتند از: استعمال مجازی، فن تشبیه و کنایه. در جلد هشتم سیر تطور و تکامل بحث دلالی مورد بررسی قرار گرفته است که در آن دیدگاههای علماء و دانشمندان عصر حاضر و نیز دانشمندان عرب توضیح داده شده و در پایان از نظر تطبیق بحث دلالت بر آیات قرآن، چندین آیه را مورد بحث قرار داده است. در جلد نهم رابطه لفظ و معنی را تشریح و دیدگاهها درباره آن را بیان می نماید. با توجه به مطالب مطرح شده در مجلدات ۹ گانه کتاب (که به صورت موضوعات مختلف و پراکنده می باشد) عنوان موسوعة عنوان شایسته ای برای این کتاب می باشد
ویژگی ها
۱- جلد اول: باب اول- فصل پنجم: در این فصل برای تفسیر ۳ مرحله تکوین- تاصیل و تجدید ذکر نموده هر کدام از مراحل را توضیح می دهد.۲- در همین جلد و همین باب- فصل پنجم: در این فصل دو دیدگاه مهم تفسیری جدید را متذکر می شوند یکی دیدگاه محمد عبده و محمد جواد بلاغی که تفاسیر اجتماعی را نوشته اند و دیدگاه اجتماعی دارند. دیدگاه دوم را مربوط به علماء و متفکرین اسلامی همچون امین خولی می داند که معتقدند باید تفسیر قرآن و تدریس آن به صورت فنی و تخصصی باشد.۳- جلد سوم: فصل سوم: در این فصل پیرامون جمع قرآن سخن گفته که در ابتدا معنای جمع را ذکر سپس به جمع قرآن در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم و خلیفه اول و دوم پرداخته، ادله جمع هر کدام را بررسی می نماید.۴- جلد سوم- فصل پنجم: عنوان این فصل سلامة القرآن می باشد که در ابتدا دیدگاه «نولدکه» مستشرق معروف درباره تحریف قرآن را ذکر و نقد و بررسی نموده، در ادامه اقوال علماء اسلام همچون: شیخ طوسی، طبرسی، آیت الله خوئی، پیرامون مساله تحریف را نقل نموده است.۵- جلد هفتم: فصل اول- در این فصل پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی واژه «بیان» به بررسی اقوال کسانی که درباره فن بیان سخن گفته اند همچون: خلیل بن احمد، سیبویه، فراء، پرداخته سیر تطور آنرا بیان می کند.۶- جلد هشتم: فصل دوم: در این فصل دیدگاه علماء اهل لغت درباره دلالت الفاظ بر معانی را به ترتیب تاریخ همراه با کتابهای تالیف شده از طرف آنان نام می برد.۷- جلد نهم: فصل دوم: در این فصل اقوال علماء پیرامون رابطه لفظ و معنی را نقل و مورد بحث قرار داده آنها را به چهار گروه تقسیم می نماید: گروه اول که معتقد است آنچه مهم است لفظ است مانند جاحظ و ابو هلال عسگری گروه دوم: که جمع بین لفظ و معنی را معتقد است ولی آنچه در بلاغت مقیاس است معنی می باشد مانند ابن قتیبه دینوری گروه سوم: معتقد است که لفظ با معنی وحدت دارد و یک چیز بیش نیستند گروه چهارم: معتقد است بین لفظ و معنی علاقه خاصی وجود دارد- مانند عبد القاهر جرجانی.۸- جلد پنجم- فصل اول: در این فصل پیرامون مستشرقین و تاریخ قرآن سخن گفته شروع استشراق در نگارش تاریخ قرآن را از اواسط قرن نوزدهم دانسته، در ادامه دانشمندانی که در این زمینه کتاب تالیف نموده اند را به ترتیب تاریخ معرفی و شرح مختصری پیرامون کتابهای آنها ارائه می دهد.۹- جلد پنجم: فصل دوم: در این فصل دیدگاه مستشرقین پیرامون «وحی» را مبنی بر اینکه وحی یک امر مکاشفه ای و یا یک نوع الهام است و مبداء الهی ندارد را ذکر و پس از آن نقد و بررسی و آن را رد می نماید.۱۰- جلد ششم: فصل اول: (اعجاز قرآن) در این فصل پس از بیان تعریف لغوی و اصطلاحی واژه «اعجاز» به بررسی معجزه پیامبران پرداخته می گوید: معجزه حضرت موسی علیه السّلام و حضرت عیسی علیه السّلام غیر از کتاب آسمانی آنهاست ولی معجزه پیامبر اسلام عین کتاب و رساله آسمانی اوست در پایان روایتی در این باره از امام علی بن موسی الرضا علیه السّلام نقل می نماید.۱۱- فصل چهارم (جلد ششم) - در این فصل پیرامون نقش قرآن در نگهداری و حفاظت از اصالت لغت عرب سخن گفته و در این زمینه سیر تطور و تکامل خط عربی را مورد بحث و کسانی که در این باره تلاش نموده اند را معرفی می نماید.۱۲- جلد ششم- فصل ششم- در این فصل مساله تحریم شراب را بررسی نموده است وی در ابتدا خمر را معنی نموده آنگاه ادله حرمت آن را که به صورت تدریجی ذکر شده است توضیح می دهد. در ادامه روایاتی از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم و ائمه معصومین علیه السّلام پیرامون حرمت شراب ذکر، در پایان ضررهای شرب خمر را متذکر شده است.۱۳- جلد چهارم: فصل دوم- در این فصل پس از تعریف لغوی و اصطلاحی واژه «مجاز» مساله وقوع مجاز در قرآن را مورد بررسی قرار داده، در این زمینه اقوال علماء را نقل می نماید.۱۴- جلد چهارم- فصل چهارم- مساله مجاز عقلی در قرآن را بررسی نموده، در ابتدا پیرامون تشخیص مجاز عقلی و سپس اقوال پیرامون آنرا همراه با ادله هر کدام ذکر می نماید
ساختار کتاب
کتاب ۹ جلد می باشد که جلد اول دارای دو باب که باب اول ۵ فصل و باب دوم دارای ۳ فصل می باشد و جلد دوم دارای ۶ فصل و جلد سوم دارای ۶ فصل و جلد چهارم دارای ۵ فصل و جلد پنجم دارای هشت (۸) فصل و جلد ششم دارای ۷ فصل (گرچه از طرف مؤلف فصل بندی نشده) و جلد هفتم دارای ۳ فصل و جلد هشتم دارای ۴ فصل و جلد نهم دارای ۳ فصل می باشد که مجموعا شامل ۵ فصل است که فهرست مطالب آن به قرار زیر است:
← جلد اول
...
