باغ شمال

لغت نامه دهخدا

باغ شمال. [ غ ِ ش ِ ] ( اِخ ) باغی است به تبریز که از عهد امرای آق قویونلو در تاریخ از آن نامبرده شده است. رجوع به تاریخ کرمان چ باستانی پاریزی ص 431 و هم چنین از سعدی تا جامی ص 220 شود. ظاهراً عباس میرزا در آن تعمیراتی کرده بود: دو باغ در دارالسلطنه تبریز [ ساخت ] یکی موسوم بباغ شمال و دیگری موسوم به باغ صفا. ( از تاریخ نو جهانگیرمیرزا ).
باغ شمال. [ غ ِ ش ِ ] ( اِخ ) یکی از باغهایی که امیرتیمور در سمرقند ساخته است و شرف الدین یزدی در ظفرنامه ج 1 ص 801، از آن نام میبرد و ممکن است که باغ شمال تبریز نیز در ساختن این باغ مورد نظر امیر بوده است. علی اصغر حکمت گوید: در اردیبهشت 1327 که بنده مترجم در سمرقند بودم در این باب تحقیقی نمودم معلوم شد که هنوز نام باغ شمال نزد عام و خاص معروف و مشهور است. ( از سعدی تا جامی ص 220 ).

دانشنامه عمومی

باغْ شمُالْ یا باغ شازده ( به زبان ترکی آذربایجانی: شازدا باغی ) یکی از باغ ها و کوی های تاریخی و معروف شهر تبریز است که در جنوب خاوری این شهر است. این باغ به دستور یعقوب آق قویونلو ساخته شده و در دوران صفوی و قاجار شاهزادگان میهمانی های خود را در آن برگزار می کردند. عباس میرزا و دیگر شاهزادگان قاجار در زمان شاهزادگی خود با ساختن ساختمان ها و کاخ های گوناگون در محوطهٔ باغ شمال بیشترین رونق و آبادانی را به آن بخشیدند به گونه ای که این باغ پس از عباس میرزا به «باغ شاهزاده» مشهور شد. در سال ۱۳۰۸ خورشیدی باغ شمال به تملک شهرداری درآمد و سرانجام برای گذشت زمان و فرسودگی و عدم رسیدگی ویران شد، همچنین ورزشگاه تختی نیز در بخشی از این باغ بزرگ و تاریخی ساخته شد.
فرهاد میرزا در این رابطه می نویسد:
طول باغ شمال تبریز یک هزار و پنجاه ذرع تبریز و عرض آن پانصد و بیست و چهار ذرع تبریز است.

دانشنامه آزاد فارسی

باغی از دورۀ سلسله آق قویونلو و ساختۀ سلطان یعقوب بود که در جنوب شرقی تبریز کنونی و در حدود خیابان های شاهپور (ارتش کنونی) و حافظ و محله مارالان بود. امروز نام یکی از محله های شهر تبریز است. باغ شمال از چهار قطعه تشکیل شده بود. باغی با نام گلستان رو به کوه سهند که در دو خیابان نزدیک عمارت آن که اندرونی و اتاق هایش آینه کاری و نقاشی شده بود، درختان سیب و گلابی کاشته شده بود. در باغ دیگر انگورستان هایی بود که شیرین و فرهاد نام داشتند. باغ دیگر باغ بادام بود و دریاچه ای داشت که در آن قایق هایی به چشم می خورد. در دورۀ صفوی تا پایتختی اصفهان، باغ شمال دارالسلطنه بود. احتمالاً در این دوره به باغ شاه شهرت یافته بود. در دورۀ قاجار، حاکمان آذربایجان در باغ شمال اقامت داشتند و عباس میرزا نایب السلطنه عمارت کلاه فرنگی را در آن ساخت. در این دوره، به سبب آن که حاکمان آذربایجان ولیعهدان قاجار بودند، به باغ شاهزاده شهرت پیدا کرد. دیوان خانه، حیاط نظارت خانه، حرم خانه و حیاط خلوت از قسمت های باغ شمال بود. تا اواخر دورۀ قاجار آباد و گردشگاه عمومی بود. در دورۀ محمدعلی شاه و دورۀ استبداد صغیر، پایگاه استبداد طلبان شد. حملۀ مشروطه خواهان به آن و فرار سربازان قراجه داغ از آن، از داستان های قهرمانی مردم تبریز است. در سال های ۱۳۲۹ـ۱۳۳۰ق قرارگاه سپاهیان اشغالگر روس بود و چند تن از آزادیخواهان و مشروطه خواهان، ازجمله ثقة الاسلام تبریزی، ضیاءالعلما، شیخ سلیم و یاران آن ها و پطرس خان، مجاهد ارمنی، در سربازخانۀ آن به دار آویخته شدند. در دورۀ پهلوی در آن پادگان نظامی، دبیرستان نظام، باشگاه افسران، دانشسرای پسران تبریز و میدان ورزشی باغ شمال (استادیوم ورزشی تبریز) تأسیس شد. قسمت هایی از آن نیز قطعه قطعه و فروخته و به خانه های مسکونی تبدیل شد.