حسین پیرنیا
فرهنگ فارسی
دانشنامه اسلامی
حسین پیرنیا ملقب به موتمن الملک فرزند سوم میرزا نصرالله خان نائینی مشیرالدوله و برادر میرزا حسن مشیرالدوله بود، پیرنیا از رجال نیکنام و میهن دوست عهد قاجار و دوران پهلوی بود. او مانند برادر خود میرزاحسن خان مشیرالدوله محبوبیت عامه داشت و چند بار وزارت و چندین بار ریاست مجلس شورای ملی یافت. حسین پیرنیا در ۱۲۹۲ ه .ق/۱۲۵۴ش در تهران متولد شد. تحصیلات ابتدایی و معلومات متداول را در تهران فراگرفت و سپس عازم اروپا شد و در مدرسهٔ حقوق پاریس ادامهٔ تحصیل داد. پدر او در سال ۱۳۱۷ق ملقب به مشیرالدوله و وزیر امور خارجه گردید و از این فرصت استفاده کرد و از پسران خود که در خارج از کشور مشغول تحصیل بودند، خواست که به کشور برگردند و پس از برگشت حسین پیرنیا به عنوان وزیر مشاور در کنار مشیر الدوله شد. پس از بازگشت به ایران به خدمت وزارت امورخارجه درآمد و در ۱۳۱۷، که مدرسهٔ علوم سیاسی دایر گردید، در آن جا به تدریس پرداخت. میرزا حسین پس از فوت برادرش که رئیس اداره کابینه و مدرسه وزارت خارجه (مدرسه سیاسی) و مترجم همایونی در اوائل سال ۱۳۲۱ق به همان سمت در آمد. و تا سال ۱۳۲۵ در این سمت باقی بود و در همین سمت لقب مؤتمن الملک گرفت. او در این سال ها غیر از سمت اصلی خود مشاور و دستیار پدر نیز بود. مؤتمن الملک در آغاز نهضت مشروطه، چون تحصیل کردهٔ فرانسه بود، به این نهضت گرایش یافت و به اتفاق برادرش، پدر را در یاری مشروطه خواهان تشویق کرد و سرانجام در تنظیم قانون اساسی و نظامنامهٔ انتخابات و متمم قانون اساسی شرکت جست و در این راه کوشش بسیار کرد.
نخستین وزارت
در ۲۹ رمضان ۱۳۲۵/۴ آبان ۱۲۸۶ میرزا ابوالقاسم خان ناصرالملک که به رئیس الوزرایی منصوب شده بود، کابینهٔ خود را به شاه و مجلس معرفی کرد. در این کابینه، برای اولین بار، مؤتمن الملک مقام وزارت گرفت و متصدی وزارت تجارت و گمرکات شد. این وزارت همزمان با به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه وزیر بود، در ضمن برادر بزرگتر موتمن الملک، حسن پیرنیا مشیرالدوله وزیر فرهنگ بود. حسین پیرنیا در ترمیم کابینهٔ نظام السلطنهٔ مافی، برای بار دوم، به وزارت تجارت منصوب و در ترمیم سوم کابینه نیز همان سمت را دارا شد. در اولین کابینهٔ میرزا احمدخان مشیرالسلطنه، که در ۷ جمادی الاولی ۱۳۲۶/ ۱۷ خرداد ۱۲۸۷ در باغ شاه به محمدعلی شاه معرفی شد، سمت مؤتمن الملک وزارت فوائد عامه و تجارت بود، و در ترمیم کابینه همان سمت را حفظ کرد؛ ولی به هنگام ترمیم کابینه در ۷ ذیحجهٔ ۱۳۲۶/ ۱۵ دی ۱۲۸۷ از وزارت استعفا کرد. در رئیس الوزرایی دوم میرزا ابوالقاسم خان ناصرالملک، که به کفالت میرزا جوادخان سعدالدوله تشکیل شد، مؤتمن الملک به سمت وزارت علوم و معارف تعیین گردید و در ترمیم کابینه هم چنان سمت خود را حفظ کرد. پس از استبداد صغیر و به دنبال آن فتح تهران و خلع محمدعلی شاه از سلطنت، مؤتمن الملک از تهران به نمایندگی دورهٔ دوم مجلس شورای ملی انتخاب گردید. ریاست این دوره ابتدا با میرزا صادق خان مستشارالدوله بود؛ ولی در ۱۳ تیر ۱۲۸۹ استعفا کرد و مدتی هم میرزا محمدعلی خان فروغی (ذکاء الملک) ریاست کرد. سپس اسمعیل خان ممتازالدوله برگزیده شد و با استعفای او میرزا حسین خان موتمن الملک بقیه مدت را ریاست کرد. به این ترتیب مدت ریاست مستشارالدوله هفت ماه و ۱۸ روز، ذکاءالملک سه ماه و ۲۵ روز، ممتازالدوله یک ماه و پنج روز و موتمن الملک هشت ماه و ۱۴ روز بود.
استعفا از وزارت
پس از انحلال مجلس دوم و آغاز فترت در سه دی ماه ۱۲۹۰، که محمدعلی خان علاءالسلطنه به رئیس الوزرایی انتخاب شد، در کابینهٔ خود مؤتمن الملک را به سمت وزارت فوائد عامه و تجارت منصوب کرد؛ ولی وی پس از مدت کوتاهی، از عضویت کابینه استعفا کرد. پیرنیا در انتخابات دورهٔ سوم مجلس شورای ملی در تهران کاندید شد و موفق به کسب آرای بیشتری شد، وی از نخستین روز افتتاح مجلس در ۱۴ آذر ۱۲۹۳ تا سفر مهاجرت و تعطیلی مجلس در ۲۱ آبان ۱۲۹۴ که یک سال طول کشید، ریاست را بر عهده داشت.
معرفی جهت وزارت
...
