شیرخشت. [ خ ِ ] ( اِ مرکب ) شیره ای که از بعضی اشجار تراوش می کند و مسهل آرام و نیکوییست در اطفال. ( ناظم الاطباء ) ( از غیاث ). نباتیست طبی ، از گیاهی که در کوه البرز و خراسان فراوان است به دست آید، نام طل است که بر سیه چوب افتد، و معرب آن شیرخشک است. ( یادداشت مؤلف ). اسم صمغ بعضی از اشجار بلاد هرات است وبهترین نوع آن سفید و شیرین و حبه های بزرگ است و استعمال دارویی دارد و برای تقویت باه و جگر و معده و دفع سرفه و تبهایی که از موارد رقیقه باشد نافع است و مسهل اخلاط رقیقه است ولی برای صاحبان قولنج مضر است. ( از تحفه حکیم مؤمن ). این «من » را در هرات از درختچه کاروانکش در ایران از درختچه دیگری به نام شیرخشت گیرند. ( یادداشت مؤلف ). شبنمی است که بر نوعی از درخت نشیند و آنرا گرفته در دواها بکار برند و مایل به شیرینی است ، و بعضی گفته اند صمغی است که از درخت مخصوص گیرند، و حق آن است که در کوهستان هرات درختی است که آنرا کشیرو خوانند، و هم درختی است که آنرا کبیرو خوانند صمغی که از درخت کشیرو حاصل آید، پس از حذف کاف تازی و واو آنرا شیرخشت خوانند و آنچه از درخت کبیرو گیرند بعد از حذف کاف و واو از لفظ کبیرو آنرا بیرخشت نامند و عوام «ر» را به «د» بدل نموده بیدخشت گویند. و در بعضی کتب طبیه آمده که خوشت به معنی مطلق صمغ بود پس شیرخشت به معنی صمغ شیرمانند بود بواسطه سفیدی آن ، و گفته اند خشت مرادف است با خشک و مؤید آن است که تازیان این دوا را لبن الجامد خوانند. ( از انجمن آرا ) ( از آنندراج ). ماده ای است که از ترکیب قندهای مختلف درست شده و درنتیجه خراش وارد بر پوست برخی گیاهان از قبیل کاروان کش به دست می آید. از لحاظ ترکیب شیمیایی جزء من ها محسوب می شود و درتداوی به جهت لینت یا به جای مسهل بکار می رود و چون طعمی مطبوع و شیرین دارد مورد توجه است. بهترین نوع آن شیرخشت خراسان و هرات است. در دیگر نقاط ایران نیز از گیاه گپ شیر، شیرخشت به دست می آورند به همین جهت آنرا به نام شیرخشت نیز نامیده اند. شیرخشک. شیرخاشاک. ( از فرهنگ فارسی معین ) : از او [ شهر هری ] کرباس و شیرخشت و دوشاب خیزد. ( حدود العالم ). گر مزاج تو بود سخت و درشت بامدادی چند می خور شیرخشت.یوسفی طبیب ( از انجمن آرا ).- امثال : شیرخشت می گیرند ؛ ابرهای سفید بریده بریده در هوا پیدا شده است. ( امثال و حکم دهخدا ).
فرهنگ معین
(خِ ) (اِمر. ) شیره و صمغی است که از گیاهی در کوه های البرز و خراسان می روید تراوش می کند، طعمش شیرین و دارای قند و نشاسته و سقز است ، در طب به عنوان ملین و مسهل به کار می رود.
فرهنگ عمید
شیره و صمغی که از گیاهی که در کوه های البرز و خراسان می روید تراوش می کند. طعمش شیرین و دارای قند و نشاسته و سقز است. در طب به عنوان ملین و مسهل به کار می رود. ۱۵ تا ۶۰ گرم آن را در آب یا شیر حل می کنند و می خورند. در تقویت معده و کبد و رفع سرفه و تب نیز نافع است، شیر خشک، شیر خاشاک.
فرهنگ فارسی
گیاهی که درکوههای البرزوخراسان میروید، طعمش، شیرین ودارای قندونشاسته وسقزااست، درطب به، عنوان ملین ومسهل بکارمیرود ( اسم ) ماده ایست از ترکیب قندهای مختلف درست شده و در نتیجه خراش وارد بر روی پوست برخی گیاهان از قبیل کاروان کش به دست می آید . شیر خشت از لحاظ ترکیبات شیمیایی جزو من ها محسوب می شود و در تداوی به جهت لینت یا به جای مسهل به کار می رود و چون طعم مطبوع و شیرینی دارد مورد توجه است . بهترین شیر خشتها شیر خشت خراسان و هرات است که از گیاه کاروان کش بدست می آید . در دیگر نقاط ایران نیز از گیاه گپ شیر شیر خشت به دست می آورند . به همین جهت این گیاه را به نام شیر خشت نیز نامیده اند شیر خشک شیر خاشاک . یا شیر خشت شهری . شیر خشتی است که از گیاه گپ شیر گرفته می شود و مرغوبیت شیر خشت هراتی را ندارد . یا شیر خشت هراتی . شیر خشتی است که از گیاه کاروان کش به دست می آید و بهترین نوع شیر خشت است .
دانشنامه عمومی
شیرخشت (سرده). شیرخِشت یا ( به فارسی: شیرخشک ) جنسی از گیاهان چوبدار از خانواده گل سرخ است. گیاه شیرخشت بومی بومگاه دیرین شمالگانی ( مناطق معتدل آسیا، اروپا و آفریقای شمالی ) است و تمرکز انواع آن در کوه های جنوب غربی چین و هیمالیا قرار دارد. شیرخشت گیاهی است پایا به ارتفاع ۳ تا ۸ متر. پوست آن خاکستری مایل به سیاه و گل صورتی در حاشیه سرخ رنگ دارد. شفت آن مدور و گویچه ای شکل است. از این گیاه برای ازبین بردن زردی در نوزادان استفاده می شود. عصاره تام Cotoneaster discolor Pojark برای این منظور مورد استفاده قرار می گیرد شیرخشت به عنوان یک ملین خوب، تب بر و ماده خنک کننده در طب سنتی ایران مورد استفاده قرار می گیرد. ابن سینا در کتاب قانون در مورد شیرخشت چنین گفته است: «شیرخشت یا شیرخشک، شبنمی است که در هرات بر درخت بید و گون کتیرا می نشیند. دارای مزاج معتدل است. دارای اثر مسهلی و دیگر خواص مشابه ترنجبین، ولی از آن قوی تر است و خاصیت زداینده دارد. »
دانشنامه آزاد فارسی
شیرْخِشْت (cotoneaster) شیرْخِشْت گروهی از درختچهها یا درختان خانوادۀ گلسرخیان، جنس Cotonoaster. خویشاوند نزدیک زالزالک و ازگیلاند که در اروپا و آسیا می رویند. میوۀ این گیاهان کوچک و بدمزه، اما به رنگ سرخ روشن و بسیار زیباست. غالباً در زمستان هم دوام می آورد. بعضی از این درختچه ها را برای زینت پرورش می دهند.
ویکی واژه
شیره و صمغی است که از گیاهی در کوه‌های البرز و خراسان میروید تراوش می‌کند، طعمش شیرین و دارای قند و نشاسته و سقز است، در طب به عنوان ملین و مسهل به کار می‌رود.
