دانشنامه اسلامی
وضعیت و احوال حیوانات، ثبت شده در لوح محفوظ:• «ما من دابة فی الارض الا علی الله رزقها ویعلم مستقرها ومستودعها کل فی کتـب مبین؛ و هیچ زنده متحرکی در این زمین (از حیوان و جن و انس) نیست مگر آنکه روزی او بر عهده خداست، و او قرارگاه اصلی آنها و جایگاه موقت آنها را می داند (قرارگاه آنها را در صلب پدر و رحم مادر، یا) و او محل استقرارشان را (در حال حیات) و مقرّ تودیع شان را (پس از مرگ) می داند، همه در کتابی روشن (لوح محفوظ روشن در انظار مقربان ملأ اعلی) ثبت است.»
مفهوم شناسی
دابّه از ماده دبّ به معنای راه رفتن آرام و حرکت خفیف است. که در حیوان و حشرات بکار می رود. در معجم گوید: هر راه رونده بر روی زمین دابّه است. بعضی از اهل لغت آن را به معنای هر حیوانی است که در زمین است می دانند. و «خلق کلّ دابّة» به معنای هر حیوان صاحب قدرت تمییز و غیر آن است. بنابراین در بعضی موارد مراد از دابه تمام حرکت کنندگان است، مثل (إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لا یعْقِلُونَ ) یعنی بدترین جنبندگان در نزد خدا این کفّار کر و لال اند که نمی فهمند و آیه (إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِینَ کَفَرُوا فَهُمْ لا یؤْمِنُونَ ) به طور قطع به انسان شامل است و در بعضی از موارد مراد از آن غیر انسان و غیر چهارپایان سه گانه (بقر و غنم و شتر) است، نحو (وَ مِنَ النَّاسِ وَ الدَّوَابِ وَ الْأَنْعامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ ) و آیه (وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یوقِنُونَ )
تفسیر آیه
برای فهم معنی آیه به چند نکته باید توجه کرد:۱- گرچه دابة از ماده دبیب به معنی آهسته راه رفتن، و قدم های کوتاه برداشتن است، ولی از نظر مفهوم لغوی هر گونه جنبنده ای را شامل می شود، اما گاهی به خصوص اسب و یا هر حیوان سواری اطلاق می گردد، و روشن است که در آیه مورد بحث تمام موجودات زنده و همه جنبندگان را شامل است.۲- رزق به معنی عطاء و بخشش مستمر است، و از آنجا که روزی الهی عطای مستمر او به موجودات است به آن رزق گفته می شود.۳- مستقر در اصل به معنی قرارگاه است، زیرا ریشه این لغت از ماده قر بر وزن حر به معنی سرمای شدید می باشد که انسان و موجودات زنده را خانه نشین می کند، به همین جهت به معنی سکون و توقف نیز آمده است.۴- مستودع و ودیعه از یک ماده است، و در اصل به معنی رها کردن چیزی است، و از آنجا که امور ناپایدار رها می شوند، و به حالت اول باز می گردند، به هر امر ناپایدار، مستودع گفته می شود، ودیعه را نیز به خاطر اینکه سرانجام باید محل خود را رها کند و به صاحب اصلی باز گردد ودیعه گفته اند.۵- کتاب مبین به معنی نوشته آشکار است و اشاره به مرحله ای از علم وسیع پروردگار می باشد که گاهی از آن تعبیر به لوح محفوظ می شود.در حقیقت آیه فوق می گوید: تصور نشود که خداوند تنها به جنبندگانی که در جایگاه اصلی قرار دارند روزی می بخشد و به اصطلاح سهمیه آنها را در خانه هایشان می آورند، بلکه هر کجا باشند و در هر وضع و شرائطی قرار گیرند، سهم آنها را از روزی به آنان می بخشد چرا که هم جایگاه اصلی آنان را می داند و هم از تمام نقاطی که به آن نقل و مکان می کنند، با خبر است. از حیوانات غول پیکر دریایی گرفته تا جنبندگان بسیار کوچکی که به زحمت به چشم دیده می شوند هر یک مناسب حالشان آنچه را لازم دارند مقرر کرده است. این روزی به اندازه ای حساب شده و مناسب حال موجودات است که از نظر کمیت و کیفیت کاملا منطبق بر خواسته ها و نیازهای آنها است، حتی غذای کودکی که در رحم مادر است، هر ماه بلکه هر روز، با ماه و روز دیگر تفاوت دارد، هر چند ظاهرا یک نوع خون بیشتر نیست، و نیز کودک در دوران شیرخوارگی با اینکه ظاهرا ماه های پی در پی غذای واحدی دارد، اما ترکیب این شیر هر روز با روز دیگر متفاوت است!.
