ابوالحسن اشعری
فرهنگ فارسی
دانشنامه اسلامی
مهم ترین واقعه در زندگی اشعری، تحول عمیقی بود که در اندیشه او روی داد. اشعری تا ۴۰ سالگی بر مذهب اعتزال بود و با استادش ابوعلی جبائی پیوندی نزدیک داشت، اما پس از آن در ملأ عام رویگردانی خود را از این مکتب اعلام کرد و مکتب اشعری را بنیان نهاد.
ابوالحسن علی بن اسماعیل بن اسحاق اشعری، از نوادگان ابوموسی اشعری و بنیان گذار مکتب اشعری در عقاید اسلامی است. وی در سال ۲۶۰ در بصره زاده شد. در جوانی در مجلس درس ابوعلی جبائی حاضر شد و از نظر فکری به معتزلیان پیوست. او تا ۴۰ سالگی بر مسلک فکری خود باقی بود تا اینکه دچار تحول شد. وی پس از تحول، مکتب اشعری را بنیان نهاد و به مقابله با باورهای عقیدتی پیشین خود و مکتب معتزله برخاست. او در سال ۳۲۴ در بغداد درگذشت و میان کرخ و باب بصره دفن شد.
[ویکی اهل البیت] ابوالحسن اشعری پیشوای مذهب اشعری است که در آغاز قرن چهارم هجری در بصره به دفاع از عقاید اهل حدیث و مخالفت با آرای معتزله قیام کرد و مکتب کلامی او در جهان تسنن شهرت بسزایی یافت.
ابوالحسن علی بن اسماعیل اشعری به سال 260 هجری قمری (آغاز غیبت صغری) در بصره به دنیا آمد و به سال 324 یا 330 در بغداد درگذشت. پدرش اسماعیل بن اسحاق، مکنی به «ابی بشر» از طرفداران اهل حدیث بود. از این رو جهت اشعری در کودکی با عقاید اهل حدیث خود گرفت ولی در دوران جوانی به مکتب اعتزال گرایش یافت و تا چهل سالگی آن روش را پیمود، اما بار دیگر به جانبداری از عقاید اهل حدیث قیام کرد.
اشپی تا درباره او گفته است: «اشعری در کودکی متشرع و در جوانی معتزلی بود و زندگی او آیینه تمام نمای عجز کودکانه آن یک و نارسایی و ناتمامی این یک، محسوب می شود».
هواداران اشعری درباره زهد و عبادت او به مبالغه گویی پرداخته و حکایات افسانه ای نقل کرده اند. از مطالعه آثار اشعری بدست می آید که وی متفکری خوش استعداد و صاحب قریحه و محققی پرتلاش بود و از نوعی نبوغ نیز بهره داشت. او در جهت رفع تضاد میان عقل گرایی معتزله و ظاهرگرایی اهل حدیث کوشش بسیار کرد.
هانری کوربن فرانسوی در این باره گفته است: «خواه کوشش اشعری را کوشش موفق تلقی کنند یا به علت فقدان قدرت کافی در حل مسائل ماوراءالطبیعة، مساعی وی را با شکست رو به رو بدانند، با این همه او با پاکدلی کامل در پی آن بود تا مقارنه دو نظرگاه درباره قرآن را از حیث حدوث و قدم حفظ کند».
اشعری در سخنوری و فن مناظره مهارت کامل داشت. مناظره معروف او با ابوعلی جبایی و سخنرانی های او در مسجد جامع بصره در روزهای جمعه در موفقیت و شهرت او نقش مؤثری داشت. علاوه بر این به نویسندگی نیز مبادرت ورزید و به نشر عقاید و آرای خود پرداخت. ابن عساکر، اسامی 98 کتاب را که اشعری تا سال 320 تالیف کرده، نام برده است ولی از آثار معروف او آنچه بر جای مانده چهار کتاب است:
1- مقالات الاسلامیین که از مشهورترین تالیف او و از مصادر معروف در علم ملل و نحل به شمار می رود. برخلاف آنچه در کتاب «تاریخ فلسفه در جهان اسلامی » آمده است، مقالات الاسلامیین نخستین اثر در نوع خود نیست زیرا قبل از او سعد بن عبدالله اشعری (متوفی 301) کتاب «المقالات و الفرق » و نوبختی کتاب «الآراء والدیانات » را تالیف کرده بودند.
