دانشنامه اسلامی
«امت» در لغت به معنای جماعتی است که امری واحد، مانند دین، زمان یا مکان آنان را گرد هم آورد، و «مقتصده» از مصدر اقتصاد به معنای میانه روی (اجتناب از افراط و تفریط ) است، بنابراین، ترکیب «امت مقتصده» در لغت به معنای جماعتی میانه رو است. برخی اقتصاد را به معنای استقامت در عمل دانسته اند، زیرا کسی که چیزی را قصد کرده مستقیم به سوی آن حرکت میکند، بر خلاف کسی که در طلب خویش حیران است. امت مقتصده در اصطلاح به جماعت میانه رو در امر دین و تسلیم فرمان های الهی گفته می شود؛ جماعتی که با عمل به فرمان های الهی همواره از افراط و تفریط دور بوده و درحد اعتدال به سر می برند.
در قرآن و روایات
این ترکیب یک بار در قرآن کریم و در آیات مربوط به اهل کتاب آمده است. این آیات بیانگر آن است که اگر اهل کتاب ایمان آورده و پرهیزگار می شدند، خداوند گناهانشان را زدوده و آنان را وارد بهشت می کرد و اگر تورات و انجیل و آنچه که از پروردگارشان به سوی آنان فرود آمده برپا می داشتند از برکات آسمانی و زمینی برخوردار می شدند. بعضی از اهل کتاب میانه رو و بسیاری از آنان بد عمل اند: «ولَو اَنَّ اَهلَ الکِتـبِ ءامَنوا واتَّقَوا لَکَفَّرنا عَنهُم سَیِّـاتِهِم ولاََدخَلنـهُم جَنّـتِ النَّعیم • ولَو اَنَّهُم اَقاموا التَّورةَ والاِنجیلَ وما اُنزِلَ اِلَیهِم مِن رَبِّهِم لاََکَلوا مِن فَوقِهِم ومِن تَحتِ اَرجُلِهِم مِنهُم اُمَّةٌ مُقتَصِدَةٌ و کَثیرٌ مِنهُم ساءَ ما یَعمَلون»
اعتدال
واژه «مقتصد» در آیه ۳۲ فاطر/۳۵ درباره میانه رو بودن برخی از بندگان خدا به کار رفته و آنان را میان گروهی که به خود ستم کرده اند و کسانی که به سوی خیرات پیشی می گیرند قرار داده است. در آیه ۳۲ لقمان/۳۱ نیز درباره گروهی از انسان ها به کار رفته است که پس از نجات یافتن از گرفتاری در امواج دریا از اعتدال خارج نشده اند. افزون بر آیات یاد شده که واژه «امت مقتصده» و «مقتصد» در آن آمده، آیات دیگری هم بدون استفاده از الفاظ یاد شده، مرتبط با مفهوم میانه و میانه روی• است؛ همچون آیات ۱۴۳ بقره /۲، درباره میانه بودن امت اسلامی ، ۹ نحل/۱۶ در مورد ارائه صراط مستقیم از سوی خداوند به عنوان راهی میانه، ۲۹ اسراء /۱۷ و ۶۷ فرقان /۲۵ درباره لزوم میانه روی در بخشش، ۱۹ لقمان /۳۱ در توصیه به اعتدال در راه رفتن از سوی لقمان به فرزندش و ۱۱۰ اسراء/۱۷ که به خواندن نماز با آهنگ میانه (نه بلند و نه کوتاه) دستور می دهد.
تبیین امت مقتصده
...
[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است
گروه میانه رو در امر دین و تسلیم دستورات الهی
«امت» در لغت به معنای جماعتی است که امری واحد، مانند دین، زمان یا مکان آنان را گرد هم آورد، و «مقتصده» از مصدر اقتصاد به معنای میانه روی (اجتناب از افراط و تفریط) است، بنابراین، ترکیب «امت مقتصده» در لغت به معنای جماعتی میانه رو است. برخی اقتصاد را به معنای استقامت در عمل دانسته اند، زیرا کسی که چیزی را قصد کرده مستقیم به سوی آن حرکت می کند، بر خلاف کسی که در طلب خویش حیران است.
امت مقتصده در اصطلاح به جماعت میانه رو در امر دین و تسلیم فرمانهای الهی گفته می شود؛ جماعتی که با عمل به فرمانهای الهی همواره از افراط و تفریط دور بوده و درحد اعتدال به سر می برند.
این ترکیب یک بار در قرآن کریم و در آیات مربوط به اهل کتاب آمده است. این آیات بیانگر آن است که اگر اهل کتاب ایمان آورده و پرهیزگار می شدند، خداوند گناهانشان را زدوده و آنان را وارد بهشت می کرد و اگر تورات و انجیل و آنچه که از پروردگارشان به سوی آنان فرود آمده برپا می داشتند از برکات آسمانی و زمینی برخوردار می شدند. بعضی از اهل کتاب میانه رو و بسیاری از آنان بد عمل اند:«ولَو اَنَّ اَهلَ الکِتبِ ءامَنوا واتَّقَوا لَکَفَّرنا عَنهُم سَیِّاتِهِم ولاََدخَلنهُم جَنّتِ النَّعیم * ولَو اَنَّهُم اَقاموا التَّورةَ والاِنجیلَ وما اُنزِلَ اِلَیهِم مِن رَبِّهِم لاََکَلوا مِن فَوقِهِم ومِن تَحتِ اَرجُلِهِم مِنهُم اُمَّةٌ مُقتَصِدَةٌ و کَثیرٌ مِنهُم ساءَ ما یَعمَلون»؛ (مائده/5، 65 66)
واژه «مقتصد» در آیه 32 فاطر/35 درباره میانه رو بودن برخی از بندگان خدا به کار رفته و آنان را میان گروهی که به خود ستم کرده اند و کسانی که به سوی خیرات پیشی می گیرند قرار داده است. در آیه 32 لقمان/31 نیز درباره گروهی از انسانها به کار رفته است که پس از نجات یافتن از گرفتاری در امواج دریا از اعتدال خارج نشده اند. افزون بر آیات یاد شده که واژه «امت مقتصده» و «مقتصد» در آن آمده، آیات دیگری هم بدون استفاده از الفاظ یاد شده، مرتبط با مفهوم میانه و میانه روی* است؛ همچون آیات 143 بقره/2، درباره میانه بودن امت اسلامی، 9 نحل/16 در مورد ارائه صراط مستقیم از سوی خداوند به عنوان راهی میانه، 29 اسراء/17 و 67 فرقان/25 درباره لزوم میانه روی در بخشش، 19 لقمان/31 در توصیه به اعتدال در راه رفتن از سوی لقمان به فرزندش و 110 اسراء/17 که به خواندن نماز با آهنگ میانه (نه بلند و نه کوتاه) دستور می دهد.
میانه روی تنها در محدوده حق و در محور صراط مستقیم، یعنی راه میانه ای که از سوی خداوند ارائه می شود:«و عَلَی اللّهِ قَصدُ السَّبیلِ»؛ (نحل/16،9) معنا می یابد؛ راهی که از سوی خداوند ارائه شده یعنی اسلام دینی میانه و احکام و دستورات آن در حد اعتدال است. نمونه هایی از این احکام در زمینه های گوناگون اقتصادی، اخلاقی و... در قرآن چنین آمده است:1. هرگز دست خود را به گردنت مبند (انفاق را ترک مکن) و آن را یکسره مگشای (هرچه داری به گزاف مده) (اسراء/17، 29) بندگان خدای رحمان کسانی اند که... در انفاق نه اسراف می کنند و نه تنگ می گیرند، بلکه در میان این دو، حد اعتدالی دارند. (فرقان/25،67) 2. لقمان در توصیه ای به فرزند خویش وی را به اعتدال در راه رفتن فرا می خواند. (لقمان/31،19) حکایت کلمات حکمت آمیز لقمان در قرآن به نوعی سفارش همان امور به مسلمانان به حساب می آید. 3. در سوره اسراء/17، آیه 110 به خواندن نماز با صدای (معمولی)، نه بلند و نه کوتاه فرمان داده شده است.
با توجه به اینکه راه میانه همان اسلام و احکام آن است، میانه رو کسی است که در این راه وارد شده و به همه احکام آن ملتزم باشد، ازاین رو کسانی که بین اعتقاد به خدا و اعتقاد به رسول او جدایی انداخته و به بخشی از شریعت و احکام آن ایمان می آورند و در این میان راه میانه ای را می جویند، حقّاً کافرند (نساء/4، 150)؛ نه میانه رو، چنان که منافقان نیز که نه راه مؤمنان و نه راه کافران را می پیمایند و بین آن دو سرگردان اند جایگاه آنان در آتش بوده (نساء/4، 143) و هرگز سهمی از عنوان میانه روی ندارند.
