دانشنامه آزاد فارسی
(ملقب به جلال الممالک) شاعر ایرانی. پدرش، صدرالشّعرا، شاعر بود، در کارهای دیوانی مشارکت داشت و نوۀ فتحعلی شاه بود. ایرج میرزا در دورۀ نوجوانی پدر را ازدست داد و در دستگاه ادیب نامور دورۀ ناصری، امیرنظام گرّوسی، بالید. همراهِ فرزند او زبان فرانسوی آموخت و در حوزۀ آشتیانی های تبریز با دانش های ادبی آشنایی یافت. ایرج میرزا، مانند پدر، ذوق شعری داشت و لقب فخرالشّعرا یافت. اما شعرگویی به شیوۀ سنتی گویندگان درباری را نمی پسندید و به دبیری پرداخت. او منشی چند پیشکار آذربایجان، مانند امین الدوله، نظام السّلطنه و فخرالسّلطنه شد. به ریاست گمرگ کردستان و کرمانشاه رسید، ادارۀ عتیقات وزارت معارف را برعهده گرفت و معاون و رئیس مالیۀ خراسان شد. به عارضۀ قلبی درگذشت و در گورستان ظهیرالدولۀ تجریش تهران به خاک سپرده شد. ایرج میرزا، به احتمال، به سبب نسب قاجاری خود، با مشروطه خواهان همراهی نداشت. اما به تجدد اجتماعی و فرهنگی اعتقاد داشت. در زبان شعرهایش، بیشتر، به سعدی نظر داشت و طبع روان او، نه تنها در میان شاعران هم عصر، بلکه در میان تمامی شاعران قرن ۲۰ برجستگی خاصی دارد. با آن که در اغلب قالب های شعر طبع خود را آزموده است، اما در قالب هایی چون مثنوی و قطعه توانایی اش آشکارتر است. او خود را «سعدی عصر» نامیده است و برخی از ادیبان و شاعران نام آور این عصر، مانند ملک الشعراء بهار، بر این داوری صحّه گذاشته اند. دیوانش را محمدجعفر محجوب گرد آورده و به تفصیل دربارۀ شرح احوال و آثار او سخن گفته است (تهران، ۱۳۴۲).
