استریکنین
فرهنگ فارسی
دانشنامه عمومی
برای اولین بار در سال ۱۷۵۳ آلکالوئید استریکنین در گیاهان خانواده دم موشیان و سردهٔ گل سپاسی سانان توسط کارل لینه شناسایی شد. این سرده از گیاهان دارای گونه های متعددی است که شامل ۱۹۶ گونه می شود. در مناطق گرم آسیا ( ۵۸ گونه ) ، در قاره آمریکا ( ۶۴ گونه ) و در آفریقا ( ۷۵ گونه ) ، از این گیاه وجود دارد. دانه ها و پوست بسیاری از این گیاهان حاوی سم قدرتمند و کشنده استرکنین است.
این ماده یک نوروتوکسین است و به عنوان آنتاگونیست گیرنده گلیسین و گیرنده استیل کولین در دستگاه عصبی خودمختار عمل می کند. گلایسین در مغز یک میانجی تحریکی و در نخاع نقش مهاری دارد. با بی اثر کردن این میانجی، هدایت پیام های عصبی غیرقابل کنترل می شود و ایجاد تشنج عضلانی می کند، مهار استیل کولین در بخش های مختلف دستگاه عصبی مرکزی، فلج عضلات را تشدید می کند. عامل اصلی مرگ ناشی از این ماده، به فلج عضلات تنفسی بر می گردد هرچند اثرات مختلف عضلانی و سمیت عصبی و کبدی نیز می توانند عامل مرگ باشند.
استریکنین سمیت بسیار بالایی در انسان و جانوران دارد. دوز کشنده این سم در صورت مصرف خوراکی توسط یک انسان بالغ، ۳۰ تا ۱۲۰ میلی گرم است. همچنین متوسط دوز کشندهٔ این ماده در رت ها، معادل ۱۶ میلی گرم و در موش ها معادل ۲ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم از وزن آن هاست.
حداقل دوز کشنده استریکنین در انسان، به طور تقریبی و در افراد مختلف، در جدول زیر، ارائه شده است.
تاکنون پادزهری ویژهٔ مسمومیت با استریکنین، شناسایی نشده. در بیشتر موارد فرد مسموم فوت می کند و فرصت مداوای وی وجود ندارد اما در صورتی که بیمار به مدت ۶ تا ۱۲ ساعت پس از مصرف سم، زنده بماند، امکان درمان و نجات بیمار وجود دارد.
دانشنامه آزاد فارسی
(C۲۱H۲۲O۲N۲) آلکالوئیدی سمی و تلخ مزه. سبب گرفتگی شدید ماهیچه ها می شود و معمولاً از پودر دانۀ گیاهانی از جنس استریکنوس به دست می آید. کورارداروی حاصل از آن است.
