معنی فرق الشیعه

دانشنامه آزاد فارسی

فِرَقُ الشیعه
تألیف ابومحمد حسن بن موسی نوبختی ( ـ ح ۳۱۰ ق) از متکلمان مشهور شیعی. این کتاب از مهم ترین و قدیمی ترین کتب مربوط به تشیع و تاریخ آن در ۳ قرن اول هجری است. مقدمۀ کتاب به شرح دربارۀ پیدایش سه گروه پس از رحلت پیامبر (ص) می پردازد: شیعۀ علی (ع)، انصار، و طرفداران خلافت ابوبکر و ماجرای سقیفه. نوبختی پس از آن از واقعۀ مرتدان و قیام برضد عثمان و خلافت امام علی (ع) سخن می گوید. وی جنگ های داخلی عصر امام علی (ع) و دعاوی معاویه و نظر گروه هایی را که به موافقت یا مخالفت با علی (ع) برخاستند نیز آورده است. مهم ترین فصل های کتاب دربارۀ انواع فرق شیعه و اختلاف میان آن ها به ویژه در زمان غیبت صغری است. فرق الشیعه اولین بار به همت هلموت ریتر۱ در ۱۹۳۱ در استانبول به چاپ رسید. در ایران به همت دکتر جواد مشکور، همراه با حواشی مفصل، ترجمه شده است.
Helmuth Ritter

دانشنامه اسلامی

[ویکی نور] فرق الشیعة نوشته ابومحمد حسن بن موسی نوبختی کتابی است که در آن به معرفی فرقه های شیعی که پس از وفات پیامبر اکرم(ص)به وجود آمده اند پرداخته می شود.
به اعتقاد نویسنده با وفات پیامبر(ص)سه فرقه پدید آمد.نوبختی اصحاب سقیفه (مهاجرین) و انصار را و نظرات آنها را در دو فرقه و فرقۀ سوم را شیعیان قرار داده است.کتاب فرق الشیعه ضمن برشمردن انشعابات مختلف شیعه، اختلافات و نظرات آنها را نیز مطرح نموده و تا حدودی به سرنوشت اشخاص نیز توجه دارد.اما نکتۀ جالب در این کتاب، سیر پیدایش عقاید خاص به خصوص در میان شیعیان است.چنانکه دربارۀ پیدایش اعتقاد به «بداء» که در شیعه وجود دارد مسأله امامت اسماعیل پسر امام جعفر صادق علیه السلام را پیش می کشد.قسمت های زیادی از بحث امامت بر موضوع اختلافات شیعه و شعب آن در ارتباط با جانشینان امام جعفر صادق علیه السلام می باشد که منشأ پیدایش فرق زیادی در شیعه شده است.
نوبختی شش فرقه را نام می برد که در ارتباط با جانشینی امام صادق(ع)پیدا شدند و با یکدیگر دشمنی می ورزیدند.با شهادت امام موسی بن جعفرعلیه السلام نیز اختلاف بر سر جانشینی امام بوجود آمد و شیعیان بنابه گفتۀ مؤلف به پنج دسته تقسیم شدند.این اختلاف و انشعابات بر سر جانشینی ائمۀ بعدی هم روی داد و باعث پیدایش گروه های زیادی در میان شیعیان شد.کتاب فرق الشیعه انشعابات مختلف را بعد از هر امام مطرح نموده و اصول عقاید و اختلافات آنها را گوشزد می کند.به نقل از این کتاب بعد از امام عسکری علیه السلام پیروان او به 14 دسته تقسیم شدند.
کتاب نشان می دهد که اختلافات سیاسی بعد از رحلت پیامبر(ص)به خصوص بر سر تعیین جانشین آن حضرت، منجر به پیدایش فرقه های مختلف مذهبی شده و با گذشت زمان آراء و اندیشه های مسلمانان از هم فاصلۀ بیشتری گرفت و شاخ و برگ های بسیار پیدا کرد.از آن پس بحث های سادۀ سیاسی به مرور به مجادلات پیچیدۀ کلامی و فلسفی تبدیل شد.
کتاب در مقایسه با کتابهایی چون «الملل و النحل» شهرستانی و «الفرق بین الفرق» بغدادی با زبان بسیار ساده ای به موضوع پیدایش فرقه های مذهبی در اسلام به خصوص تشیع پرداخته و آن پیچیدگی که مخصوص کتب ملل و نحل است را ندارد.حجم کتاب نیز کم بوده و بسیار مختصر است.مؤلف بدون هتاکی به معرفی فرق مختلف پرداخته و اختلافات آنها را مورد بررسی قرار داده است.
[ویکی نور] فرق الشیعه (ترجمه مشکور). فِرَق الشیعة، ترجمه فارسی و تعلیقه محمدجواد مشکور بر کتاب حسن بن موسی نوبختی است. نویسنده در این کتاب بدون هیچ اظهار نظری و تنها در مقام عالم کلامی، اقوال چهارده فرقه شیعه را نقل کرده است.
مترجم، کتابش را با زندگی نامه نوبختی آغاز کرده است. پیش از آن، دو مقاله به قلم سید هبةالدین شهرستانی در مقدمه «فرق الشیعة» طبع ریتر و دیگری به قلم عباس اقبال آشتیانی در کتاب خاندان نوبختی نوشته شده بود که مشکور فشرده آن دو مقاله را با اضافاتی از خود در ابتدای اثر آورده است. در بخشی از این مقدمه به آثار نوبختی و اینکه از میان همه آنها تنها کتاب «فرق الشیعة» باقی است و از دستبرد حوادث مصون مانده، اشاره شده است .
در بخش دیگری از مقدمه، مقایسه ای بین «فرق الشیعة» و «المقالات و الفرق» سعد بن عبدالله ابوخلف اشعری انجام شده است. به گفته نویسنده، این دو کتاب از نظر ابواب و توالی بحث و حتی عبارات تقریباً عین هم هستند و پیداست یکی از دیگری گرفته شده است. کتاب اشعری، بالغ بر سی صفحه زاید بر کتاب نوبختی است. همین امر حکایت از آن دارد که اشعری که معاصر نوبختی بوده و کتاب او را در دست داشته، تألیف خود را در باره تاریخ فرق شیعه بر اساس «فرق الشیعة» نوبختی نوشته و مطالبی بر آن افزوده است .
مشکور با شیوه ای انتقادی، کتاب را بررسی کرده و از همان ابتدای کتاب به کلام نویسنده که تاریخ وفات رسول خدا(ص) را سال دهم هجری، دانسته، اشکال گرفته است .
نویسنده، برخی عبارات نسخ بدل را به متن افزوده است که به جهت رعایت امانت داخل آمده است.
خواننده باید توجه داشته باشد که مترجم کتاب، شخصیت ها و از جمله، خلفای راشدین را با استفاده از «الأعلام» زرکلی - که از نویسندگان اهل سنت است - معرفی کرده است که با دیدگاه شیعی فاصله دارد .
[ویکی شیعه] فرق الشیعه (کتاب). فِرَقُ الشِّیعَه کتابی به زبان عربی در معرفی فرقه های اسلامی به ویژه فرقه های شیعه نوشته حسن بن موسی نوبختی، متکلم و فیلسوف امامی قرن سوم و چهارم قمری. فرق الشیعه از منابع شناسایی فرقه های شیعه تا پایان قرن سوم هجری قمری است. این کتاب افزون بر فرقه های شیعی مباحثی مفصل نیز درباره دیگر فرقه های اسلامی دارد. نظر به معاصر بودن مولف با دوره غیبت صغرا و انشعابات شیعیان در آن روزگار، این اثر از منابع دست اول در این زمینه محسوب می شود. نوبختی مباحث خود را به اختصار نوشته و تلاش کرده است که بی طرفی خود را حفظ کند. او جز غلات نسبت به سایر فرقه ها نقد تندی ندارد و معیار تقسیم بندی فرقه ها در نظر او بیشتر سیاسی و عقیدتی است تا اختلافات فقهی. فرق الشیعه به قلم محمدجواد مشکور به فارسی ترجمه شده است.
حسن بن موسی نوبختی از خاندان مشهور شیعه نوبختی است که در عصر غیبت صغرا افزون بر وجهه علمی، در حکومت عباسیان مناصب سیاسی هم داشته اند. نوبختی را در زمرۀ جریان فکری ای شمرده اند که در عهد غیبت، با گرایش های عقلی و فلسفی و آگاهی ازاصول و مبانی اعتقادی فرق گوناگون و آشنایی با جهان بینی معتزله، استدلال های عقلی را در تحکیم مبانی اعتقادی امامیه به کار گرفتند. نوبختی آثار پرشماری داشته که همگی جز کتاب حاضر مفقود شده اند. اطلاعاتی از این آثار تنها در یادکرد دانشمندان بعدی از آنهاست. موضوعات این آثار نشان می دهد که بیشتر توجه نوبختی به کلام و فلسفه و تعدادی از آثار او در دفاع از شیعه و تبیین عقاید آن بوده است.
نوبختی به انگیزه تالیف فرق الشیعه اشاره نکرده، ولی می توان چنین تحلیل کرد که اساساً نگارش این دسته از کتاب ها در آن دوره امری رایج بوده، به همین دلیل، نوبختی به نگارش آن توجه داشته است.