مفاتیح الجنان
دانشنامه آزاد فارسی
تألیف حاج شیخ عباس قمی، در ادعیه. این کتاب که از مشهورترین کتب ادعیه به شمار می رود مشتمل بر بسیاری از دعاها و زیارت های معتبر است و سه باب دارد: ۱. در ادعیه؛ ۲. در اعمال سال؛ ۳. در زیارات. کتاب دیگری نیز به نام الباقیات الصالحات در حاشیه گنجانده شده است، متضمن مباحثی چون تعقیبات و نمازهای مستحبی و حرزها و تعویذها و آداب استخاره و عقیقه. مفاتیح از ۱۳۴۶ق به بعد بارها چاپ شده و متون ادعیه و زیارات بارها به فارسی و نیز متن فارسی کتاب به عربی ترجمه شده است.
دانشنامه اسلامی
مفاتیح الجنان مجموعه ای از دعاها، مناجات، زیارات، اعمال مخصوصه ایام سال و ماه و روزها و... که از طرف پیغمبر اکرم و ائمه صادر شده است. این مجموعه با دقت و ترتیب خاص و باذوق و سلیقه و احاطه وسیعی که مولف محترم آن بر آثار اهل بیت و کتب دعا و زیارات داشت، از بهترین و معتبر ترین کتب و ادعیه، گردآوری شده و به جهت خلوص نیتی که نویسنده عالیقدرش برخوردار بود.
در مدت کوتاهی، این کتاب عالمگیر و همان گونه که در حال حاضر دیده می شود. در تمام منازل، مساجد و اماکن متبرکه وجود دارد. مفاتیح الجنان، بعدها ملحقاتی توسط نویسنده به آن اضافه شده است.
معمولاً در صفحات اول مفاتیح الجنان، چند سوره از قرآن و تمام سوره های کوچک قرآن می باشد. این ها سوره هایی هستند که در بعضی از دعاها، باید خوانده شوند. بعد از آن کتاب، شامل چند قسمت می باشد:
در کتب مفاتیح الجنان، چاپ های معمول و قدیمی تر، بعضی از این ادعیه و خواص سوره ها و تعویذها در حاشیه مفاتیح اند ولی چاپ های جدیدی اخیرا شده که تمام کتاب را به چند بخش تقسیم کرده و هر بخش را مخصوص به آن نوشته است.
محدث عالی قدر، شیخ عباس قمی، مولف محترم مفاتیح الجنان، ملحقاتی به این کتاب بعدها اضافه کرده که در بعضی از نسخ مفاتیح، به صورت «ملحقات مفاتیح الجنان» به چشم می خورد. این ملحقات در همان تقسیم بندی، قید شده است. بسیاری از این ادعیه و زیارت به کتب معتبر و افراد موثقی چون اقبال (سید بن طاوس) و مصباح (کفعمی) ارجاع داده شده است.
، پورتال موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم السلام
[ویکی نور] مفاتیح الجنان (ترجمه انصاریان)، ترجمه کتاب مفاتیح الجنان، اثر شیخ عباس قمی است که توسط حجت الاسلام شیخ حسین انصاریان، به فارسی برگردان شده است.
مترجم، در راستای ترویج فرهنگ غنی اهل بیت(ع)، اقدام به ترجمه این اثر گران بها نموده است. ایشان در خلال ترجمه، به این نتیجه رسیدند که برای سهولت فهم همگان، اقدام به بازنویسی متن فارسی مفاتیح نمایند
این اثر که حاصل زحمات طاقت فرسای ایشان می باشد، به برخی از ویژگی ها، نسبت به دیگر ترجمه های مفاتیح، ممتاز می باشد، از جمله:
مترجم سعی کرده است که تمام متن فارسی را به سبکی روان و با قلم روز و درخور فهم همگان برگردان نموده و متن همه دعاها را به نثری ساده ترجمه نماید
مطالعه کتاب مفاتیح الجنان در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور
[ویکی فقه] مفاتیح الجنان (کتاب). مفاتیح الجنان کتابی است در ادعیه و زیارات ایام سال ، نوشته حاج شیخ عباس قمی .
گردآوری و تالیف مجموعه های ادعیه و زیارات، سابقه ی طولانی دارد. شاید نخستین حرکت منسجم در این زمینه از آن سید بن طاوس باشد. پس از ایشان و به مدت حدود پنج قرن ، این مجموعه ها به دست فراموشی سپرده شد به گونه ای که تا دوران صفویه ، اثری از آنها به چشم نمی خورد. با بازسازی مجدد حوزه های علمیه و رواج نگارش و نشر آثار « شیعه »، علوم اسلامی و همین طور کتاب های ادعیه مورد توجه قرار گرفتند. مرحوم شیخ عباس قمی، آن چنان که از مقدمه کوتاه مفاتیح الجنان برمی آید، کتابی به نام «مفتاح الجنان» (که در ادعیه و زیارات تالیف شده بود) را ملاحظه کرده بود و به جهت تکمیل آن، دست به نگارش مفاتیح زده اند: «.... بعضی از اخوان مؤمنین از این داعی درخواست نمودند که کتاب مفتاح الجنان را که متداول شده بین مردم ، مطالعه نمایم و آنچه از ادعیه ی آن کتاب سند دارد ذکر نمایم و آنچه را که سندش به نظرم نرسیده، ذکر ننمایم و اضافه کنم بر آن بعض ادعیه و زیارات معتبره که در آن کتاب ذکر نشده، پس احقر خواهش ایشان را اجابت نموده و این کتاب را به همان ترتیب جمع آورده و نامیدم آن را به مفاتیح الجنان و.....»
کلام آقا بزرگ تهرانی
مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره ی کتاب مفتاح الجنان توضیح مختصری را ارائه می دهند: کتاب «مفتاح الجنان» در ادعیه و اعمال روزها و ماه ها و زیارات و برخی اذکار و اوراد است مکرر به طبع رسیده است. از گردآورنده آن اطلاعی در دست نیست، اما برخی از ادعیه ای که سند درستی ندارند بلکه قطعا بدون سند می باشند در آن دیده می شود، که محدث نوری (صاحب مستدرک الوسائل ) در کتاب اللؤلؤ و المرجان ، متعرض آن شده است. از این کتاب نسخه های زیادی با زیادت و نقصان (از جانب ناشر) وجود دارد. طبق نقل سید یحیی امام جمعه مشهد مقدس، مؤلف آن شیخ اسد الله تهرانی حائری (متوفی به سال ۱۳۳۳ در مشهد رضوی) است، وی از شاگردان « شیخ مرتضی انصاری » بود و عمری طولانی (۱۲۰ سال) داشته است. در کتاب فوائد رضویه آمده است که بروجردی و اهل منبر بوده، به صدق مشهور می باشد. در کتاب «فوائد رضویه» در ذیل نام «اسد الله بن عبدالله البروجردی»، اشاره ای به «مفتاح الجنان» نشده است.
ساختار کتاب
اگر از کتاب های تخصصی و موضوعی ادعیه مثل صحیفه سجادیه ، صرف نظر کنیم، اغلب کتاب های ادعیه به ترتیب ماه های سال و ایام روز تنظیم شده است. کتاب مفاتیح الجنان پس از پانزده سوره که در کتاب بدان ها بیشتر اشاره شده است آغاز می گردد. به احتمال قوی این مقدمه قرآنی، به مرور زمان به کتاب افزوده شده است و جزء کتاب نمی باشد، ترتیب کتاب بر این اساس است: ۱. باب اول: در تعقیب نمازها و دعاهای ایام هفته و اعمال شب و روز جمعه و بعض ادعیه مشهوره.... است؛ فصل اول: در تعقیبات مشترکه . فصل دوم: در تعقیبات مختصه . فصل سوم: در ذکر دعاهای ایام هفته. فصل چهارم: در فضیلت و اعمال شب و روز جمعه. فصل پنجم: در تعیین اسامی نبی و ائمه علیهم السّلام به روزهای هفته و زیارت ایشان در هر روز. فصل ششم: در ذکر بعضی از ادعیه مشهوره. فصل هفتم: در ذکر بعض آیات و دعاهای نافعه مختصره که انتخاب کردم از کتب معتبره. فصل هشتم: در مناجات است. ۲. باب دوم: در اعمال ماه های سال و فضیلت و اعمال روز نوروز و اعمال ماه های رومی. فصل اول: در فضیلت و اعمال ماه رجب است. فصل دوم: در فضیلت و اعمال ماه شعبان است. فصل سوم: در فضیلت و اعمال ماه رمضان است. فصل چهارم: در فضیلت و اعمال ماه شوال است. فصل پنجم: در فضیلت و اعمال ماه ذی قعده است. فصل ششم: در فضیلت و اعمال ماه ذی حجه است. فصل هفتم: در فضیلت و اعمال ماه محرم است. فصل هشتم: در اعمال ماه صفر است. فصل نهم: در اعمال ماه ربیع الاول است. فصل دهم: در اعمال ماه های ربیع الثانی و جمادی الاولی و جمادی الآخرة است. فصل یازدهم: در اعمال هر ماه نو و اعمال عید نوروز و اعمال ماه های رومی است. ۳. باب سوم: در زیارات و آنچه مناسب آن باب است. فصل اول: در آداب زیارت است. فصل دوم: در ذکر اذن دخول هر یک از حرم های شریفه. فصل سوم: در ذکر زیارت حضرت رسول خدا و فاطمه زهرا و ائمه بقیع صلوات الله علیهم اجمعین در مدینه طیبه. فصل چهارم: در فضیلت و کیفیت زیارت حضرت امیرالمومنین علیه السلام. فصل پنجم: در فضیلت کوفه و مسجد بزرگ آن و اعمال آن مسجد و زیارت مسلم است. فصل ششم: در فضیلت و اعمال مسجد سهله و اعمال مسجد زید و صعصعه . فصل هفتم: در فضیلت و زیارت حضرت ابو عبدالله الحسین صلوات الله علیه و آدابی که زائر آن جناب باید مراعات آنها نماید در طریق زیارت و در آن حرم مطهر و کیفیت زیارت آن حضرت. فصل هشتم: در فضیلت و کیفیت زیارت کاظمین یعنی امام موسی کاظم و امام محمد تقی علیهماالسلام و ذکر مسجد براثا و زیارت نواب اربعه رضی الله عنهم و زیارت جناب سلمان رضی الله عنه. فصل نهم: در بیان فضیلت و کیفیت زیارت امام الانس و الجنة المدفون بارض الغربة بضعة سید الوری مولانا ابو الحسن علی بن موسی الرضا صلوات الله علیه و علی آبائه و اولاده، ائمة الهدی. فصل دهم: در زیارت سر من رای و اعمال سرداب مطهر . خاتمه: در بیان زیارت انبیاء عظام علیهم السّلام و امام زادگان عالی مقام و زیارت قبور مؤمنین اسکنهم الله دار السلام.۴. ملحقات: مؤلف پس از اتمام کتاب، در چاپ های بعدی آن برخی ادعیه را بدون آن که در ترتیب و اصل کتاب تغییری بدهد افزوده است، این اضافات به نام «ملحقات مفاتیح الجنان»، پس از خاتمه کتاب آورده شده است. مؤلف بیان جالبی در این زمینه دارد که خواندنی است: ... بعد از آنکه بعون الله تعالی کتاب مفاتیح الجنان را تالیف نمودم و در اقطار منتشر گشت، بخاطرم رسید که در طبع دویم آن بر آن زیاد کنم دعای وداعی برای ماه رمضان و خطبه روز عید فطر و زیارت جامعه ائمة المؤمنین و دعای «اللهم انی زرت هذا الامام» که در عقب زیارات خوانده می شود و زیارت وداعی که هر یک از ائمه علیهم السّلام را با آن وداع کنند و رقعه ای که برای حاجت می نویسند و دعایی که در غیبت امام عصر عجّل الله فرجه الشریف باید خوانده شود و آداب زیارت به نیابت بواسطه ی کثرت حاجت به اینها. لکن دیدم هرگاه این کار را کنم، فتح بابی شود برای تصرف در کتاب مفاتیح و بسا شود بعضی از فضولان بعد از این در آن کتاب بعضی از ادعیه ی دیگر بیفزایند یا از آن کم کنند و به اسم «مفاتیح الجنان» در میان مردم رواج دهند چنانکه در «مفتاح الجنان» مشاهده می شود، لاجرم کتاب را به همان حال خود گذاشتم و این هشت مطلب را بعد از تمام شدن مفاتیح ملحق نمودم و...» این همه دقت در نقل ادعیه و اذکار، اوج تعبد مؤلف را می رساند، خداوند ایشان را با صاحبان اصلی ادعیه محشور فرماید!. پس از ایشان، آنچه مؤلف محترم از آن برای مفاتیح بیم داشت، بر سر کتاب آمد و شد آنچه که نمی بایست بشود! ملحقات فراوان، حواشی متعدد و... بر حجم اصلی کتاب افزوده شد. اما خوشبختانه، روش مرحوم شیخ عباس قمی ، چنان طراحی شده بود که به راحتی این اضافات را می توان حذف کرد، هرچند که اغلب ناشران در صدد چاپ کتاب اصلی نمی باشند و این اضافات مکرر به طبع می رسد. البته ناگفته نماند که مرحوم شیخ عباس قمی، جز کتاب مفاتیح الجنان، آثار دیگری در این زمینه دارد که به اتقان و حتی شهرت مفاتیح نمی رسد مثل « فیض العلام فی عمل الشهور و وقایع الایام » که در تبویب، اندکی با مفاتیح تفاوت دارد.
منابع مقاله
...
[ویکی شیعه] مفاتیح الجنان (کتاب). مَفاتیحُ الجِنان (به معنای کلیدهای بهشت ها) نام رایج ترین کتاب دعا در بین شیعیان، تألیف شیخ عباس قمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق) است. این کتاب مجموعه ای از دعاها، مناجات ها، زیارات، اعمال مخصوص ایام سال و ماه و آداب و رسوم دینی است که از پیامبر اسلام و ائمه شیعیان و علما نقل شده است. مؤلف مفاتیح بخش زیادی از این کتاب را از کتاب های پیشین مانند اقبال سید بن طاووس و مصباح کفعمی و زاد المعاد علامه مجلسی گرفته است. متن دعاها و زیارت ها به عربی نوشته شده و مؤلف در آغاز بعضی دعاها توضیحات فارسی آورده است.
مفاتیح در سال ۱۳۴۴ق در مشهد منتشر و در مدت کوتاهی همه گیر شد. این کتاب در خانه ها و اماکن متبرکه شیعیان ایران یافت می شود و غالبا تنها منبع مورد مراجعه بسیاری از شیعیان جهان برای اعمال مستحبی و در مناسبت های مذهبی است. مشهورترین ترجمه آن به فارسی از مهدی الهی قمشه ای است. محدث قمی، کتاب الباقیات الصالحات را نیز با همان مضمون ادعیه، زیارات و نمازها به مفاتیح افزوده که در بیشتر نسخه ها در حاشیه مفاتیح درج شده است.
دو کتاب مفاتیح نوین و منهاج الحیاة با هدف مستندسازی و کتاب مفاتیح الحیات با انگیزه تکمیل مفاتیح الجنان منتشر شده است. خلاصه های متعددی از مفاتیح با نام های گوناگون منتشر شده است.
