یمگان

لغت نامه دهخدا

یمگان. [ ی َ / ی ُ ] ( اِخ ) یمگان دره. از اعمال بدخشان است و منفی ومدفن ناصرخسرو علوی بدانجاست. یمغان. یمکان. ( یادداشت مؤلف ). نام قصبه ای است از بدخشان که بر سمت کاشغر واقع است. گویند مدفن حکیم ناصرخسرو در آنجاست و بعضی گویند در سه روزه آنجاست. ( برهان ). تبدیل یمگان به یمغان و تعریب به ینبقان مؤید رجحان گاف است بر کاف. بنابه نوشته محمدنادرخان در کتاب «راهنمای قطغن و بدخشان » دره یمگان دره ممتدی است مشتمل بر قریب 12 قطعه آبادی ، و بلوک یمگان به عنوان «تکاب یمگان »از مضافات قصبه جرم محسوب و مشتمل بر 23 قشلاق است که جمعاً 2680 خانه و قریب 20000 نفر نفوس دارد و ازقصبه جرم تا دهان «تنکی کران » یمگان گفته می شود. وقصبه جرم از فیض آباد که مرکز بدخشان است شش الی هفت فرسخ فاصله دارد. یکی از آبادیهای یمگان به نام «زیارت حضرت سید» موسوم است و احتمال دارد قبر ناصرخسرو باشد. اهالی اطراف جرم اغلب مانند تکاب و دروج و اهل دره منجان شیعه آغایی خانی ( یعنی اسماعیلیه آقاخانی ) هستند. ( از حاشیه برهان چ معین ) :
کوهی ست به یمگان که نبینند گروهی
کز چشم حقیقت سپس ستر شقایند.ناصرخسرو.بر من گذر یکی که به یمگان در
مشهورتر ز آذر برزینم.ناصرخسرو.شکر آن خدای را که به یمگان ز فضل او
بر جان و مال شیعت فرمانروا شدم.ناصرخسرو.اگر خوار است و بیمقدار یمگان
مرا اینجا بسی عز است و مقدار.ناصرخسرو.منگر بدان که در ده یمگان
محبوس کرده اند مجانینم.ناصرخسرو.من به یمگان به بیم و خوار و به جرم
ایمنند آنکه دزد و میخوارند.ناصرخسرو.ناصرخسرو چو در یمگان نشست
آه او از چرخ این کیوان گذشت.عطار.گوشه ٔیمگان گرفت و کنج کوه
تا نبیند روی شوم آن گروه.عطار.

فرهنگ فارسی

یمکان یمغان ینغان . نام قصبهایست از بدخشان . نام این قصبه بدانجهت که ناصر خسرو از بلخ بدانجا رفت و هم در آنجا در گذشت در ادبیات فارسی شهرت یافت .

دانشنامه آزاد فارسی

یُمْگان
(یا: یَمکان) دره ای در ولایت بدخشان، واقع در شمال افغانستان. یمگان چندین آبادی کوچک دارد. مردمان آن جا از قدیم اسماعیلی مذهب بوده اند و هنوز هم بر همین آیین اند. شهرت یمگان در تاریخ و ادبیات فارسی به سبب اقامت اجباری ناصرخسرو قبادیانی است، که پس از خروج از بلخ و رفتن به نیشابور و مازندران به این ناحیه پناه برد و تا پایان زندگی همان جا زیست و درگذشت و آرامگاهش نیز در آن جاست.