صادق خان زند. [ دِ ن ِ زَ ] ( اِخ ) وی برادر کوچک کریم خان است و همواره اطاعت او میکرد. کریم خان وی را با سی هزار سوار و پیاده مأمور فتح بصره کرد. و او شش ماه بصره را سخت در محاصره گرفت. سپس کریمخان ، علیمحمدخان ولد محمدخان زند را به یاری وی فرستاد. این دو به اتفاق بصره را فتح کردند. سلطان عثمانی به اعتراض برخاست و کریم خان عبداﷲبیک کلهر را به رسالت روانه استانبول کرد و کار به مصالحت کشید و صادق خان بصره را تخلیه کرد و رو به شیراز نهاد و چون به یک منزلی شیراز رسید و خبر مرگ کریم خان و قتل خوانین را شنید به رشت گریخت و به هدایت خان رشتی متوسل شد و لشکری فراهم آورد و به جنگ زکی خان روی نهاد. چون زکی خان از قدوم وی مطلع شد، به عزم جنگ با وی بطرف اصفهان حرکت کرد. در یک منزلی اصفهان ابوالفتح خان پسر کریم خان با سران سپاه ساخته زکی خان را کشته و به اتفاق صادق خان بطرف شیراز حرکت کردند. ( از مجمل التواریخ گلستانه صص 282- 287 ). و در ذیل مجمل التواریخ آمده : کریم خان در شب 13 صفر 1193 هَ. ق. درگذشت. و زکی خان بنام تقویت ابوالفتح پسر کریم خان همه بزرگان زندی را هلاک کرد وسه ماه در شیراز فرمانروا بود. و چون صادقخان در بصره خبر مرگ برادر بشنید بطرف شیراز حرکت کرد و چون نزدیک شهر رسید زکیخان گفت : هر یک از سران همراه صادق خان او را ترک نگویند، زن و بچه آنان را در شیراز اسیر گیرند. همراهان صادقخان ناچار او را ترک گفتند وبه شیراز آمدند و صادقخان به کرمان گریخت و به سعی محمدحسین حاکم سیستان لشکری فراهم آورد و چون در این وقت خبر قتل زکیخان بدو رسید رو به شیراز نهاد، و مدتی با ابوالفتح خان پسر کریم خان سازش کرد، اما چون ابوالفتح خان بی لیاقت بود و به می گساری میپرداخت ، لشکریان ، صادق خان را به سلطنت برگزیدند. در سال 1196 هَ. ق. علی مرادخان شیراز را فتح و صادق خان را کور کرد و پسران او را بکشت. و صادق خان پس از نابینا شدن خودکشی کرد. ( ذیل مجمل التواریخ گلستانه صص 283 - 286 ).و رجوع به حاشیه آقای مدرس رضوی بر آن کتاب شود.
دانشنامه آزاد فارسی
سومین پادشاه (حک: ۱۱۹۴ـ۱۱۹۶ق) سلسلۀ زندیه. پسر ایناق خان و برادر کوچک تر کریم خان زند بود و در ۱۱۶۴ق هنگام فتح اصفهان به دست کریم خان، به بَیْگَلَربَیگی اصفهان منصوب شد. وی در ۱۱۶۶ق در جنگ کریم خان زند با آزادخان افغان شرکت داشت. در ۱۱۷۱ق بَیْگَلَربَیگی فارس شد و در ۱۱۷۹ق شورش نصیرخان را در لار سرکوب کرد و سرانجام در ۱۱۹۰ق بصره را به تصّرف درآورد. پس از مرگ کریم خان عزم شیراز کرد، ولی به سبب تهدید زَکی خان، راهی کرمان شد. پس از کشته شدن زَکی خان در ۱۱۹۳ق به شیراز بازگشت و طی درگیری با ابوالفتح خان، پسر بزرگ کریم خان، به حکومت رسید. در ۱۱۹۵ق، علیمرادخان زند بر وی شورید و در ۱۱۹۶ق شیراز را تصرف کرد و صادق خان و فرزندانش دستگیر شدند. به دستور علیمرادخان، کورش کردند و صادق خان خودکشی کرد.
