اباضیه
فرهنگ فارسی
فرقه از خوارج
دانشنامه آزاد فارسی
پیروان عبدالله بن اِباض و از فرق معروف خوارج. این فرقه در ۶۵ ق، با کناره گرفتن عبدالله بن اباض از ازارِقِه و برگزیدن راه اعتدال، ظاهراً برای سازش با عبدالمَلِک بن مروان و خروج برضد زُبِیْدیان در بصره، پدیدار شد. پس از او جانشینش ابوالشّعْثاء جابر بن زید اَزْدی نیز همان سیاست را در قبال خلفای اموی در پیش گرفت تا این که حجاج بن یوسف به کشتن اباضیه، همچون دیگر خوارج، پرداخت. در روزگار او بیشتر سران اباضی به عُمان تبعید شدند. پس از جابر، شاگرد ایرانی الاصلش، ابوعبیده مسلم بن کریمۀ تمیمی، بصره را مرکز پنهانی تعلیمات اباضی کرد. با درگذشت ابوعبیده، جماعت اباضیۀ بصره متفرق شدند و خود مراکزی در کوفه، حجاز، حَضْرَموت، یمن و عُمان ایجاد کردند. سپس فرقۀ اباضی به شرق و شمال افریقا، سواحل خلیج فارس و ایران نیز گسترش یافت. هم اکنون گروه هایی از اباضیه در عُمان و شمال افریقا باقی اند و اباضیه کیشِ قبایل عمانی غافری، هِنا و برخی سران دولت عمان و مذهب رسمی این کشور است. عقاید اباضیه جز در پاره ای موارد، موافق اهل سنت و جماعت است. افتراق اصلی آنان از سایرین در کافر دانستن مرتکب گناه کبیره است. در نظر آنان، اصرار بنده بر گناهان صغیره موجب هلاکت است، اما او موحّد است نه کافر و نه فاسق. میان نفاق و شرک تفاوت است؛ منافق کسی است که به خدا دروغ ببندد پس نفاق کفر است نه شرک. خداوند قدیم و فَعّال مایَشاء است و صفات خدا عین ذات اوست. وَهَبیۀ مغرب، به نام های حارثیه و طُرَیفیه از شاخه های معروف این فرقه اند. آراء این فرقه نسبت به زمان آغاز آن بسیار تعدیل شده و کلیه احکام و اعتقادات و مواضع این فرقه هم اکنون در مجموعه ای ۴۳جلدی در عمان به چاپ رسیده است.
دانشنامه اسلامی
اگرچه اباضیان را از خوارج دانسته اند و در برخی اندیشه ها همراه خوارجند، اما متأخرین اباضیه از اینکه آنان را از خوارج بدانند، ابا دارند. آنان در تقابل با دیگر مسلمانان راهی معتدلانه تر از خوارج پیش گرفته اند.
جوامع اباضی تاکنون در انزوای نسبی به سر برده و آن چنان که باید، شناخته نشده اند. ظاهراً اباضیان تنها گروه باقیمانده از خوارج اند، اما چنانکه از منابع بر می آید، صُفریان (گروهی دیگر از خوارج) نیز تا نیمه سدهٔ ۵ق/۱۱م در سرزمین های اسلامی می زیستند. که سرانجام در اباضیه محو شدند.
