اورانیوم

لغت نامه دهخدا

اورانیوم. [ یُم ْ ] ( فرانسوی ، اِ ) عنصر فلزی رادیوآکتیو و نقره فام و بسیار سخت ( علامت شیمیایی آن U ). فعالیت شیمیایی آن زیاد است. کانه های عمده آن پچبلند و کارنوتیت میباشد که عظیمترین ذخایر آنها در کانادا و جمهوری کنگو ( کنگوی سابق بلژیک ) قرار دارد. ذخایر موجود در چکسلواکی از جنبه تاریخی اهمیت دارد. اورانیوم سه همجای ( = ایزوتوپ ) طبیعی دارد و تاکنون چندین همجای مصنوعی آن ساخته شده است. همجاهای طبیعی اورانیوم دارای اعداد جرمی 238 و 235 و 234 هستند و آنها را بترتیب به U238 و U235 و U234 نمایش میدهند. اورانیوم طبیعی مشتمل بر این سه همجاست ( بترتیب 99/27 و 0/72 و 0/006 درصد ) اورانیوم را م. هَ. کلاپروت در سال 1789م. کشف و به افتخار کشف 1781م. اورانوس بتوسط هرشل نامگذاری کرد. اگرچه این عنصر در بعضی از اکتشافات فیزیکی ( مانند رادیو آکتیویته ) نقش عمده ای داشت تا سال 1940 مورد استعمال صنعتی چندانی نداشت. کشف شکافت هسته اورانیوم و آزاد شدن انرژی اتمی اهمیت فراوان این عنصر را آشکار ساخت و از سال 1945م. مساعی فراوان برای کشف و بهره برداری منابع اورانیوم بعمل آمده است. شکافتن هسته اورانیوم بوسیله بمباران با نوترون ها بعمل می آید. هسته U235 با گرفتن یک نوترون میشکافد و انرژی رها میکند. اورانیوم U238 با گرفتن یک نوترون نمی شکافد ولی میتوان از آن پلوتونیوم بدست آورد که عنصری شکافت پذیر است. ( دایرةالمعارف فارسی ).

فرهنگ معین

( اُ ) [ فر. ] (اِ. ) فلزی است گرانبها به رنگ خاکستری دارای تشعشعات رادیواکتیو که در طبیعت به صورت مرکب وجود دارد.

فرهنگ فارسی

( اسم ) جسم بسیط فلزی وزن مخصوص آن ۱۸/۶ و آنرا از اوران بدست می آورند . نمکهای آن ذرات ضعیف رادیو آکتیو میباشند . اگر اتم اورانیوم را بشکنند انرژی قابل ملاحظه ای که از تشعشع نوترون آن بوجود میاید حاصل خواهد شد.

دانشنامه عمومی

اورانیوم ( به انگلیسی: Uranium ) یکی از عنصرهای شیمیایی است که عدد اتمی آن ۹۲ و نشانه آن U است. اورانیوم شناخته شده ترین فلز پرتوزایی است، که یکی از ایزوتوپ های آن در تهیه سوخت در نیروگاه های اتمی استفاده می شود. اورانیوم فلزی نقره ای - خاکستری رنگ است که جزئی از خانواده آکتینیدها محسوب می شود. یک اتم اورانیوم دارای ۹۲ پروتون و ۹۲ الکترون است که شش مورد از این الکترون ها، به عنوان الکترون ظرفیت درنظر گرفته می شوند. چون ایزوتوپهای اورانیوم ناپایدار هستند، به طوری که نیمه عمر ایزوتوپ های طبیعی آن بین ۱۵۹۲۰۰ سال تا ۴٫۵ میلیارد سال است، این عنصر دارای خصلت ضعیف رادیواکتیو است. متداول ترین ایزوتوپ های اورانیوم طبیعی، اورانیم - ۲۳۸ ( دارای ۱۴۶ نوترون و تشکیل دهنده بیش از ۹۹ درصد از اورانیوم موجود روی زمین ) و اورانیوم - ۲۳۵ ( دارای ۱۴۳ نوترون و تشکیل دهنده حدود ۰٫۷۲ درصد از اورانیوم موجود روی زمین ) هستند. اورانیوم در میان نوکلیدهای دیرینه دارای بالاترین جرم اتمی است. چگالی اورانیوم در حدود ۷۰ درصد چگالی سرب و کمی کمتر از طلا یا تنگستن است. اورانیوم به صورت طبیعی و در مقادیر بسیار کم در حدود چند قسمت در میلیون ( ppm ) در خاک، سنگ ها و آب وجود دارد ولی به صورت تجاری از کانی های معدنی مانند اورانینیت استخراج می شود.
در طبیعت، اورانیوم به صورت اورانیوم - ۲۳۸ ( فراوانی ۹۹٫۲۷۵۲–۹۹٫۲۷۳۹ درصد ) و اورانیوم - ۲۳۵ ( فراوانی ۰٫۷۲۰۲–۰٫۷۱۹۸ درصد ) و همچنین در مقادیر بسیار اندک به شکل اورانیوم - ۲۳۴ ( فراوانی ۰٫۰۰۵۹–۰٫۰۰۵۰ درصد ) یافت می شود. اورانیوم با انتشار ذره آلفا، به آرامی دچار واپاشی هسته ای می شود. نیمه عمر اورانیوم - ۲۳۸ حدود ۴٫۴۷ میلیارد سال و نیمه عمر اورانیوم - ۲۳۵ برابر ۷۰۴ میلیون سال است که این موضوع موجب می شود از این عناصر در تعیین عمرسنجی زمین استفاده شوند.
بسیاری از کاربردهای امروزی اورانیوم، در خواص منحصر به فرد هسته ای آن خلاصه می شود. اورانیوم - ۲۳۵ تنها عنصر طبیعی موجود است که دارای ایزوتوپ های شکافت پذیر است که این خصلت موجب می شود از آن به صورت گسترده در نیروگاه هسته ای و سلاح های هسته ای استفاده شود. با این حال، به علت این که مقادیر ناچیزی از آن در طبیعت یافت می شود، نیاز است که تحت فرایندی موسوم به غنی سازی اورانیوم غنا و غلظت آن برای استفاده در نیروگاه های هسته ای، افزایش داده شود. امکان شکافتن اورانیوم - ۲۳۸ توسط نوترون های پرسرعت وجود دارد و همچنین این ایزوتوپ اصطلاحاً ماده بارور خوانده می شود، به این معنی که توانایی تبدیل شدن به ایزوتوپ پلوتونیوم - ۲۳۹ شکافت پذیر در یک رآکتور هسته ای را دارد. ایزوتوپ شکافت پذیر دیگر اورانیوم، ایزوتوپ اورانیوم - ۲۳۳ است که امکان تولید آن با استفاده از توریم طبیعی وجود دارد و در صنعت هسته ای دارای اهمیت است. اورانیوم - ۲۳۸ دارای سطح مقطع شکاف بالاتری برای نوترون های با سرعت آهسته است. در غلظت های کافی، این ایزوتوپ ها موجود شکل گیری و حفظ یک واکنش زنجیره ای هسته ای می شوند. این واکنش ها موجب ایجاد گرما در رآکتورهای هسته ای و مواد شکافت پذیر برای سلاح های هسته ای می شوند. اورانیوم ضعیف شده ( ۲۳۸U ) در تولید نفوذ کننده انرژی جنبشی[ a] و وسایل نقلیه زره پوش استفاده می شود. اورانیوم به عنوان خنک کننده در شیشه های اورانیومی استفاده می شود که منجر به ایجاد رنگی رزد تا سبز در آنها می شود. شیشه اورانیومی در نور فرابنفش، با انجام فلورسنس، تولید نور سبز رنگ می نماید. همچنین قبلاً، از اورانیوم برای ایجاد سایه و ته رنگ در عکاسی استفاده شده است.

دانشنامه آزاد فارسی

اورانیوم (uranium)
عنصری فلزی، پرتوزا، مفتول شدنی، چکش خوار، به رنگ سفیدِ نقره ای، درخشان و سخت، با نماد U، عدد اتمی۹۲، و جرم اتمی نسبی۲۳۸.۰۲۹. فراوان ترین عنصر پرتوزا در پوستۀ زمین است. همۀ عناصر پرتوزا بر اثر تلاشیاورانیوم طبیعت را به وجود می آیند. محصول تلاشی نهایی اورانیوم عنصر پایدار سرب است. اورانیوم به راحتی با بیشتر عناصر ترکیب می شود و ترکیباتی شدیداً سمّی تولید می کند. کانی عمدۀ آن پیچ بلِنداست. در ۱۷۸۹، شیمی دان آلمانی، مارتین کلاپروت، اورانیوم را در این کانی کشف و آن را با الهام از سیارۀ اورانوس، که در ۱۷۸۱ کشف شده بود، نام گذاری کرد. مقادیر کمی از ترکیبات خاص حاوی اورانیوم در صنعت سرامیک، و برای ساخت لعاب های زردنارنجی، و به صورت تثبیت کنندۀ رنگرزی استفاده می شدند، امّا پس از کشف آثار خطرناک تشعشعات آن استفاده از آن منسوخ شد. اورانیوم یکی از سه عنصر شکافت پذیراست. عناصر دیگر توریومو پلوتونیوماند. مدت ها تصور می شد این عنصر بالاترین عدد اتمی را در میان عناصر پوسته زمین داراست. از ایزوتوپ های۲۳۸Uو ۲۳۵U برای تعیین سن زمین استفاده کرده اند. ۲۳۸U، که حدوداً ۹۹ درصد از کلّ اورانیوم طبیعی را تشکیل می دهد، نیم عمربرابر با ۱۰۹×۴.۵۱ سال دارد. به سبب فراوانی این ایزوتوپ، از آن در رآکتورهای هسته ای زایندهپلوتونیوم شکافت پذیر تولید می کنند. ایزوتوپ شکافت پذیر ۲۳۵Uنیم عمری برابر با ۱۰۸×۷.۱۳ سال دارد و حدوداً۰.۷ درصد از اورانیوم طبیعی را تشکیل می دهد. این ایزوتوپ مستقیماً برای سوخت رآکتورهای هسته ای و تولید جنگ افزارهای هسته ای به کار می رود. کشورهای بسیاری دارای معادن اورانیوم اند و ذخایر بزرگ آن در کانادا، امریکا، استرالیا و افریقای جنوبی یافت می شوند.