کلمات و اصطلاحات تخصصی رشته نانوفناوری

• نانومتر (Nanometer - nm): یک واحد اندازه‌گیری معادل یک میلیاردم متر. در نانوفناوری، مقیاس اندازه‌گیری برای ساخت و تحلیل ساختارهای نانومتری است.
• نانومواد (Nanomaterials): موادی که در مقیاس نانو (در حدود 1 تا 100 نانومتر) تولید می‌شوند و خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی متفاوتی نسبت به مواد در مقیاس‌های بزرگتر دارند.
• نانوساختار (Nanostructure): ساختارهایی که حداقل یکی از ابعاد آن‌ها در مقیاس نانو (کمتر از 100 نانومتر) است. این ساختارها ممکن است به صورت تک بعدی، دو بعدی یا سه بعدی باشند.
• نانوذرات (Nanoparticles): ذراتی که اندازه آن‌ها در مقیاس نانو (معمولاً 1 تا 100 نانومتر) قرار دارد و ویژگی‌های متفاوتی نسبت به مواد هم‌جنس خود در مقیاس بزرگتر دارند.
• نانوکپسول‌ها (Nanocapsules): ذرات نانومتری با یک هسته یا مرکز که می‌تواند مواد مختلف مانند داروها، مواد شیمیایی یا رنگ‌ها را در خود محصور کند.
• نانوکامپوزیت‌ها (Nanocomposites): مواد ترکیبی که حداقل یکی از اجزای آن‌ها در مقیاس نانو است و به این ترتیب خواص بهبود یافته‌ای نسبت به مواد معمولی دارند.
• میکروسکوپ نیروی اتمی (Atomic Force Microscope - AFM): یک دستگاه برای تصویر برداری از سطح مواد با استفاده از نیروی میان‌اتمی. AFM قادر است سطوح مواد را در مقیاس نانو تجزیه و تحلیل کند.
• میکروسکوپ الکترونی عبوری (Transmission Electron Microscope - TEM): نوعی میکروسکوپ که از الکترون‌ها برای بررسی ساختار داخلی مواد در مقیاس نانو استفاده می‌کند.
• میکروسکوپ الکترونی روبشی (Scanning Electron Microscope - SEM): میکروسکوپی که به جای استفاده از نور، از الکترون‌ها برای تصویربرداری از سطح ماده استفاده می‌کند.
• پلیمرهای نانو (Nanopolymers): پلیمرهایی که در مقیاس نانو ساخته شده‌اند و معمولاً دارای ویژگی‌های متفاوتی مانند قدرت مکانیکی بالا، انعطاف‌پذیری یا خواص الکترونیکی خاص هستند.
• نانوپوشش‌ها (Nanocoatings): پوشش‌های نازکی که در مقیاس نانو ایجاد می‌شوند و می‌توانند ویژگی‌هایی مانند ضدآب بودن، ضدخوردگی یا ضدخش بودن به سطوح بدهند.
• ساخت نانو (Nanofabrication): فرآیندهایی برای ساخت ساختارهای نانو با استفاده از روش‌های مختلف مانند لیتوگرافی نانو، لایه‌نشانی و الگویابی.
• نانوسیم‌ها (Nanowires): سیم‌هایی با قطر نانومتری که معمولاً خواص الکتریکی یا مکانیکی خاصی دارند و در کاربردهایی مانند الکترونیک و سنسورها استفاده می‌شوند.
• نانوحسگرها (Nanosensors): حسگرهایی که از نانومواد برای اندازه‌گیری ویژگی‌هایی مانند دما، فشار، میدان الکتریکی و یا شیمیایی استفاده می‌کنند.
• نانوتکنولوژی (Nanotechnology): فناوری‌ای که در آن از خواص مواد در مقیاس نانو برای طراحی، توسعه و تولید محصولات و سیستم‌های جدید استفاده می‌شود.
• نانوپزشکی (Nanomedicine): استفاده از نانومواد برای تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری‌ها. این فناوری در دارورسانی هدفمند، تشخیص زودهنگام سرطان‌ها و بهبود سیستم‌های بیولوژیک کاربرد دارد.
• لیتوگرافی نانو (Nano-lithography): فرآیند استفاده از الگوهای نانو برای ساخت ساختارهای میکروسکوپی و نانومتری روی سطوح.
• نانوالکترونیک (Nanoelectronics): شاخه‌ای از الکترونیک که به بررسی و توسعه دستگاه‌ها و سیستم‌های الکترونیکی در مقیاس نانو می‌پردازد.
• مقایسه مقیاس‌های نانو و میکرو (Nanometer vs Micrometer): در حالی که مقیاس میکرو معمولاً در حدود میکرومتر (1μm) است، مقیاس نانو به ابعاد بسیار کوچکتر (در حدود یک میلیاردم متر) اشاره دارد.
• سیستم‌های مولکولی (Molecular Systems): سیستم‌هایی که شامل مولکول‌ها به عنوان واحدهای اصلی هستند و در نانوفناوری می‌توانند شامل ساختارهای مولکولی طراحی شده برای انجام وظایف خاص باشند.
• نانوساختارهای سه بعدی (3D Nanostructures): ساختارهایی که در سه بعد دارای ابعاد نانومتری هستند و می‌توانند شامل نانوذرات، نانولوله‌ها و یا سایر اشکال هندسی باشند.
• نانوتیوپ‌های کربنی (Carbon Nanotubes - CNTs): ساختارهای لوله‌ای شکل از اتم‌های کربن که به دلیل خواص مکانیکی، الکتریکی و حرارتی فوق‌العاده‌ای که دارند، در بسیاری از کاربردهای نانوفناوری مورد توجه قرار گرفته‌اند.
• فناوری نانوپرتیکول‌ها (Nanoparticle Technology): فناوری‌ای که به تولید و استفاده از نانوذرات در بخش‌های مختلف مانند داروسازی، کشاورزی، محیط‌زیست و الکترونیک می‌پردازد.
• کوانتوم دات‌ها (Quantum Dots): نانوذراتی که خواص اپتیکی و الکترونیکی منحصربه‌فرد دارند، به طوری که اندازه آن‌ها تأثیر زیادی بر رفتار الکترونی آن‌ها دارد و در حوزه‌های مختلف مانند سلول‌های خورشیدی و نمایشگرها کاربرد دارند.
• افزایش سطح (Surface Enhancement): فرآیندی که در آن با استفاده از ساختارهای نانومتری، سطح تماس یک ماده افزایش می‌یابد تا خواص سطحی آن مانند جذب یا کاتالیزور شدن بهبود یابد.
• خودآرایی (Self-assembly): فرآیندی که در آن مولکول‌ها یا نانوذرات به‌طور خودکار سازماندهی و ترتیب می‌یابند تا ساختارهای پیچیده‌ای ایجاد کنند، بدون نیاز به دخالت خارجی.
• کاتالیزورهای نانو (Nanocatalysts): مواد نانومتری که به‌عنوان کاتالیزور برای تسریع واکنش‌های شیمیایی به کار می‌روند. این کاتالیزورها معمولاً دارای سطح وسیع و ویژگی‌های خاصی هستند که کارایی بالاتری دارند.
• لایه‌های نانومتری (Nanolayers): لایه‌های بسیار نازک که ضخامت آن‌ها در حد نانو است. این لایه‌ها در زمینه‌هایی مانند پوشش‌دهی، الکترونیک و داروسازی کاربرد دارند.
• رسانش نانو (Nanoscale Conductivity): رسانش الکتریکی و حرارتی مواد در مقیاس نانو که خواص آن‌ها به دلیل اندازه کوچک، به طور چشم‌گیری متفاوت از مواد در مقیاس میکرو یا ماکرو است.
• نانوساختارهای مولکولی (Molecular Nanostructures): ساختارهایی که از مولکول‌ها یا اتم‌ها در مقیاس نانو ساخته شده‌اند و می‌توانند به صورت الگوهای پیچیده‌ای برای انتقال داده، ذخیره‌سازی انرژی یا ساخت مواد با خواص جدید طراحی شوند.
• فیلم‌های نانومتری (Nanometric Films): فیلم‌های بسیار نازک که ضخامت آن‌ها در مقیاس نانو است. این فیلم‌ها معمولاً در نمایشگرها، پوشش‌ها و فناوری‌های الکترونیکی استفاده می‌شوند.
• نانوکاتالیست‌ها (Nanocatalysts): کاتالیست‌هایی که از نانوذرات ساخته شده‌اند و می‌توانند فرآیندهای شیمیایی را با کارایی بالا تسریع کنند.
• تحلیل سطح (Surface Analysis): فرآیندهایی برای بررسی و تحلیل ویژگی‌های سطح مواد، مانند ترکیب شیمیایی، ساختار اتمی و ویژگی‌های فیزیکی سطح.
• میکروسکوپ نیروی مغناطیسی (Magnetic Force Microscopy - MFM): یک نوع میکروسکوپ که برای مطالعه و تصویر برداری از ویژگی‌های مغناطیسی سطوح مواد در مقیاس نانو استفاده می‌شود.
• الکترو اسپینینگ (Electrospinning): فرآیند تولید الیاف نانومتری با استفاده از میدان الکتریکی. این الیاف ممکن است در زمینه‌هایی مانند پزشکی و فیلتراسیون استفاده شوند.
• نانوگرافن (Graphene): یک ساختار دو بعدی از اتم‌های کربن که به صورت لایه‌های تک‌اتمی مرتب شده‌اند. گرافن خواص مکانیکی، الکتریکی و حرارتی استثنایی دارد و کاربردهای زیادی در الکترونیک، ذخیره‌سازی انرژی و نانوساختارها دارد.
• نانوپوشش‌های ضد میکروبی (Antimicrobial Nanocoatings): پوشش‌های نانومتری که خواص ضدباکتری و ضدقارچی دارند و به‌طور گسترده در پزشکی، مواد بهداشتی و صنایع غذایی استفاده می‌شوند.
• برنامه‌ریزی مولکولی (Molecular Programming): یک رویکرد جدید در نانوفناوری که در آن مولکول‌ها به‌طور خاص برای انجام وظایف مشخص طراحی می‌شوند، مانند محاسبات مولکولی یا ساخت مواد.
• پلاسمون‌های سطحی (Surface Plasmons): ارتعاشات الکترون‌های سطحی در مواد نانومتری که در تعامل با نور رخ می‌دهند. این پدیده در زمینه‌های نانوفناوری اپتیکی و حسگرها کاربرد دارد.
• نانوذرات مغناطیسی (Magnetic Nanoparticles): نانوذراتی که ویژگی‌های مغناطیسی دارند و در کاربردهای مختلفی مانند تصویربرداری پزشکی، دارورسانی و ذخیره‌سازی داده‌ها به کار می‌روند.