یکی از مسائلی که فرهنگ اسلامی بر آن تأکید دارد و در قرآن و روایات به عنوان ویژگی‌ای ارزشمند و نیکو برای انسان‌ها مطرح شده، شکرگزاری و سپاسگزاری به خاطر نعمت‌های الهی است. اسلام به دنبال این است که افراد به سطحی از یقین دست یابند که در هر شرایطی، چه در آرامش و چه در مواجهه با مشکلات، شکر خدا را به جا آورند. به نظر می‌رسد که انسان‌ها معمولاً پس از دریافت نعمت‌ها شکرگزاری می‌کنند، اما عارفان و اهل معرفت بر این باورند که حتی مصیبت‌ها نیز شایسته سپاسگزاری هستند. فردی که با ناراحتی مواجه می‌شود، باید خداوند را حمد کند که از میان بلاهای مختلف، به یکی از آن‌ها دچار شده است. علمای دین نیز بر این عقیده‌اند که شکر از صبر بالاتر است و می‌گویند شکر از رضایت ناشی می‌شود، در حالی که ریشه صبر در ناپسندی نهفته است. شکرگزاری در برابر خداوند از ویژگی‌های برجسته انسان به شمار می‌آید. با وجود اینکه نعمت‌ها و رحمت‌های پروردگار بسیار فراوان و غیرقابل شمارش هستند، اما آگاهی بشر از ناتوانی‌اش در شکرگزاری، مقدمه‌ای برای رشد این فرهنگ در وجود او خواهد بود. شاعر می‌گوید: فضل خدای را که تواند شمار کرد یا کیست آنکه شکر یکی در هزار کرد، بنده همان به که ز تقصیر خویش عذر به درگاه خدای آورد، ورنه سزاوار خداوندیش کس نتواند که به جای آورد. شکرگزاری به معنای ستایش در برابر نعمت‌ها و بخشش‌هاست. قرآن کریم در مورد حضرت ابراهیم می‌فرماید: «شاکراً لانعمه و هداه الی صراط مستقیم؛ زیرا حضرت ابراهیم به خاطر نعمت‌های الهی شکرگزار بود و در این مسیر استقامت ورزید و از مشرکان دوری جست. به همین دلیل، خداوند او را به عنوان پیامبر خود برگزید و به راه راست هدایت کرد. علاوه بر این، زمانی که حضرت ابراهیم هاجر و اسماعیل را در سرزمین بی‌آب و علف مکه قرار داد، با خداوند راز و نیاز کرد و گفت: ای پروردگار ما، برخی از فرزندانم را در وادی بی‌آب و علف نزدیک خانه‌ات قرار دادم تا نماز بگذارند. پس ای خداوند متعال، دل‌های مردم را به سوی آن‌ها متمایل کن و از هر میوه‌ای روزیشان ده.
