جمعیت خاطر به معنای خاطر جمع بودن، آرامش خاطر داشتن و آسایش خیال است. این عبارت به حالتی اشاره دارد که فرد در آن با حواس جمع و تمرکز کامل به انجام کاری می‌پردازد. به عنوان مثال، در نماز، این حالت به معنای تمرکز و توجه کامل به عبادت است.
به‌عنوان مثال برخی افراد تمایل دارند همیشه به کارهای بدنی مشغول باشند، بدون اینکه هدف مشخصی داشته باشند. این افراد مشابه کودکانی هستند که به عنوان «بیش‌فعال» شناخته می‌شوند و هیچ‌گاه آرام و قرار ندارند. این نوع فعالیت‌ها، به ویژه اگر بدون هدف و ارزش باشند، می‌توانند جمعیت خاطر را از بین ببرند و فرد را از تمرکز بر روی کارهای مهم و معنادار بازدارند.
در شعر صائب تبریزی آمده است: «در گرفتاری بود جمعیت خاطر محال، با دو دست بسته نتوان دست یغمایی گرفت.»
این بیت به وضوح بیان می‌کند که در شرایط پیچیده و گرفتاری، حفظ آرامش و تمرکز (جمعیت خاطر) بسیار سخت است و بدون آن، دستیابی به اهداف سخت خواهد بود.
به طور کلی، این اصطلاح به معنای توانایی حفظ آرامش و تمرکز در انجام کارهاست که برای رسیدن به اهداف و موفقیت در زندگی بسیار حیاتی است.
