کلمه مغولان به گروهی از اقوام آسیایی اطلاق می‌شود که خاستگاه اصلی آن‌ها منطقه مغولستان در آسیای شرقی است و تاریخ و فرهنگ غنی و تأثیرگذاری در جهان داشته‌اند.
جغرافیای مغولان
آن‌ها قومی زردپوست هستند که به طور سنتی در منطقه‌ای وسیع از آسیای شرقی و مرکزی زندگی می‌کنند. سرزمین اصلی و مادری آن‌ها مغولستان نام دارد، کشوری که بین روسیه و چین واقع شده است. امروزه جمعیت مغول‌ها حدود ۱۰ میلیون نفر برآورد می‌شود که بیشترین آن‌ها در مغولستان (حدود ۲.۷ میلیون نفر)، چین (حدود ۵.۸ میلیون نفر) و روسیه (حدود ۱ میلیون نفر) ساکن هستند. زبان اصلی آنان زبان مغولی است که در طی قرون مختلف دستخوش تغییرات و لهجه‌های مختلفی شده است.
دین و فرهنگ
مغولان بیشتر پیرو آیین‌های بودایی تبتی و همچنین شمنیسم (نوعی دین طبیعت‌پرستی و اعتقادات به ارواح طبیعت) هستند. علاوه بر این، اقلیت‌هایی از مغول‌ها مسلمانان سنی مذهب و همچنین مسیحیان هستند. فرهنگ مغولی، به ویژه در طول تاریخ، تحت تأثیر آیین‌ها و باورهای سنتی بوده و شامل هنرهای رزمی، موسیقی، شعر و ادبیات شفاهی غنی است. سبک زندگی سنتی مغول‌ها بیشتر مبتنی بر کوچ‌نشینی و دامداری بوده است که به شکل زندگی آن‌ها تا امروز نیز تأثیرگذار است.
افسانه‌های بنیادین
مطابق افسانه‌های کهن مغولی، نژاد این قوم از آمیزش یک گرگ خاکستری-آبی با یک گوزن زرد پدید آمده است. این داستان نمادین بیانگر ریشه‌های اساطیری و مقدس آن‌هاست. اولین انسان ذکور این نسل «باتاچی‌خان» نام داشت و پس از گذشت یازده نسل، «دوبون» و همسرش «الانِ زیبا» صاحب دو پسر شدند. بعد از مرگ دوبون، الان سه پسر دیگر از مردی مرموز با رنگ زرد خورشید به دنیا آورد. این پنج پسر که ۳ نفرشان از نسل پدری خداگون بودند، هر کدام قبیله‌ای تشکیل دادند که مجموعاً قبیله بزرگ‌تر مغول را شکل دادند.
نقش تاریخی و سیاسی
مغول‌ها در قرون وسطی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین فاتحان جهان شناخته شدند. مهم‌ترین شخصیت تاریخی آن‌ها، چنگیزخان بود که قبایل مغول را متحد کرد و با لشکرکشی‌های گسترده، امپراتوری وسیعی را در آسیا و بخش‌هایی از اروپا تأسیس نمود. یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخی مغولان، تسخیر بغداد در سال ۱۲۵۸ میلادی بود که باعث پایان زمامداری ۵۰۸ ساله خلفای عباسی شد؛ البته حکومت عباسیان در مصر تا مدتی دیگر ادامه داشت.