دانشنامه اسلامی
راه تشخیص ذاتی مقوِّم چند چیز است:۱. اگر برای حمل یک محمول به موضوعی به چیز دیگری نیاز نباشد، آن محمول، مقوم آن موضوع است و اگر به چیز دیگر نیاز دارد مقوم نیست؛ مانند: «انسان، خندان است» که اتصاف انسان به ضحک بر عروض تعجب به انسان متوقف است؛ پس ضاحک، ذاتی انسان نیست، ولی در مانند «انسان، حیوان است»، حمل حیوان بر انسان به چیز دیگری وابسته نیست؛ پس حیوان، ذاتی انسان است.۲. اگر موضوعی به ضد محمول خود متصف شود و شخص او عیناً باقی نماند، آن محمول، ذاتی آن است، وگرنه ذاتی آن نخواهد بود؛ مانند: «الانسان مائت» که اگر خداوند، او را جاودان قرار دهد و مرگ را از آن بر دارد، شخص او باقی است؛ پس مائت، ذاتی او نیست.۳. اگر ماهیت چیزی محقق باشد و محمولی برای آن قرار داده شود و اثبات آن به برهان نیاز داشته باشد، ذاتی آن نیست، ولی اگر آن محمول در ماهیت آن شیء باشد، بدون اینکه اثبات آن به برهان نیاز داشته باشد، ذاتی آن است؛ مانند مثال گذشته که برهان اقامه می شود بر اینکه بدن انسان مائت است.۴. مقوِّم، آن است که بر متقوم به طور مطلق حمل شود و اگر با شرط و جهت بر آن حمل شود، ذاتی و مقوِّم آن نیست؛ مانند: «انسان محسوس است» که انسان از نظر بدن محسوس است؛ پس وصف محسوس از لوازم مقومات انسان است، نه از مقومات، به خلاف «انسان ناطق است» که ناطق، مقوِّم و فصل انسان است و بر او به طور مطلق حمل می شود.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است: ابن سینا، حسین بن عبدالله، منطق المشرقیین.
۱. ↑ ابن سینا، حسین بن عبدالله، منطق المشرقیین، ص۵۱.
...
