خلاصه المتون فی انباء و نبلاء الیمن المیمون

پس از نفخ روح و پديد آمدن آدم، مساله خلافت به نحو بالقوه محقق شد؛ يعنى موجودىخلق شد كه واجد صلاحيت خلافت الهى است. پس از تعليم اسماى حسناى خدا، آن خلافت ازقوه بعيد به قوه نزديك به فعليت رسيد. پس از عرضه اسماء بر فرشتگان و اظهارعجز آنان از انباء و صدور دستور انباى آدم به آنان و ظهور گزراش اسماء توسط آدمبراى ملائكه، خلافت شانى مزبور به فعليت، بالغ شد.

و مرتبه ديگرى از انباء و تعليم آن است كه از ناحيه حضرت اسم اعظم - كه رب انسانكامل است - براى حقيقت اطلاقيه رخ داد. و مرتبه ديگر آن است، كه از حضرت عين ثابتمحمدى - صلوات الله عليه و آله - براى اعيان ثابته رخ داد. و مرتبه برتر از اين دوبراى حضرت اسماء در مقام احديت و نشته علميه جمعيه از حضرت اسم الله به مقامظهورش رخ داد و بالاتر از اين مرتبه، ديگر انباء و ظهورى نيست، بلكه هر چه هستبطون و كمون است.

پس معناى آيه چنين مى شود: اگر نتوانستيد به هيچ سببى - غير از خداى تعالى - كه شمابه آن دل بسته ايد با قرآن معارضه كنيد، پس ‍ يقين كنيد كه اين قرآن جز از ناحيهسببى غيبى نازل نشده بلكه از انباء و اخبار غيب است كه مختص به خداى تعالى است، پساو است كه آن را بر من نازل كرده و به وسيله آن با من تكلم كرده و خواسته است نخست خودمن معارف حقه و ذخاير هدايت آن را بفهمم، و سپس به شما تفهيم كنم.

((و ما هيچ رسولى را نفرستاديم مگر به زبان قومش )). بنابراين، ((خبردادن وتعليم )) مراتب گوناگونى دارند كه ((حقيقت انباء و تعليم )) جامع آن مراتب است؛واما مرتبه اى از مراتب انباء و تعليم آنى است كه براى زندانيان طبيعت و اسيران قبورتاريك در عالم طبيعت واقع شده است.