پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله وسلّم) در طول دوران رسالت خویش، همواره الگویی برجسته در رعایت حقوق اقلیتها بوده‌اند. سیره و رفتار ایشان گواه روشنی بر احترام به پیروان ادیان و مذاهب دیگر است که در سایه حکومت اسلامی در مدینه و نواحی اطراف آن می‌زیستند. قرآن کریم نیز با تأکید بر برابری اجتماعی همگان، مبنایی اصولی را برای رفتار عادلانه فراهم آورد و پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) با سلوک عملی خود، این اصل را عینیت بخشیده و جاودانه ساختند. تاریخ گواه است که ایشان همواره با اقلیت‌های ساکن در پناه حکومت اسلامی با مهربانی و انصاف رفتار می‌کردند.
یکی از جنبه‌های مهم این تعامل، احترام به حقوق اقلیتها در چارچوب قوانین و رفتار اجتماعی است. پیامبر (ص) پس از هجرت به مدینه، با تدوین پیمان‌نامه مدینه، حقوق برابر مسلمانان و یهودیان را به رسمیت شناختند و به آنان اجازه دادند تا بر عقاید خویش پایبند بمانند. علیرغم وجود برخی دشمنی‌ها و حسادت‌ها از سوی برخی از یهودیان، پیامبر (ص) با صبر و بردباری با آنان برخورد می‌کردند، منافع اقتصادی آنان را نادیده نمی‌گرفتند و آنان را در کنار مسلمانان و با احترام کامل می‌دیدند.
از حقوق اساسی اقلیت‌های دینی در حکومت نبوی، احترام به آیین و سنت‌های آنان بود. پیامبر (ص) به پیروان ادیان دیگر اجازه می‌دادند تا آزادانه بر دین خود باقی بمانند و اعمال عبادی خویش را علناً به جا آورند. ایشان از همان ابتدای ورود به مدینه، یهودیان را به همزیستی مسالمت‌آمیز دعوت کرده و با اعلام اینکه مسلمانان، یهودیان و سایر هم‌پیمانان، همگی امتی واحد هستند، برابری و همبستگی را در جامعه اسلامی ترویج نمودند. این رویکرد، نمونه‌ای بارز از تسامح و مدارای دینی است که پیامبر (ص) در عمل به نمایش گذاشتند.
