دانشنامه اسلامی
با توجه به این که کتاب، رونوشت سخنرانی های ولادیمبر بارتولد می باشد، لذا ساختار مشخصی ندارد، فقط می توان گفت که کتاب در یک جلد؛ شامل چند پیش گفتار و ده سخنرانی می باشد که در این سخنرانی ها، به بررسی موقعیت مناطق ساحلی دریای خزر از روزگار باستان تا قرن هفدهم میلادی پرداخته است و در پایان آن خلاصه ای از تاریخ آذربایجان ذکر شده است.
کتاب با سه پیش گفتار از مترجم و بخش تاریخ و مردم شناسی انجمن مطالعات و تحقیقات آذربایجان و سخنرانی شروع شده، و در ادامه به متن کتاب که همان سخنرانی ها است، می پردازد:
سخنرانی اول، ضمن بررسی مهاجرت اقوام گوناگون که به طور عمده در دو نقطه شبه جزیره عربستان و آسیای میانه متمرکز شده بود، به دو امپراتوری بابل - آشور و ماد - پارس و رابطه آنها با مناطق ساحلی دریای خزر پرداخته و آنها را آغازی بر تاریخ آسیای مقدم تا قبل از حمله اسکندر دانسته است. او می گوید: راجع به فرهنگ پادشاهان ماد و پارس بی گمان می توان مدعی شد که اگر چه به دلیل کوه های بلند و جنگل های انبوه نزدیک کرانه دریای خزر این مناطق خارج از راه اصلی رفت و آمد اقوام قرار داشته، اما مهاجرت آریائیان از شرق به غرب و از طریق مناطق کرانه دریای خزر به سمت جنوب صورت گرفته است.
در سخنرانی دوم بارتولد، ضمن ارزیابی عواقب لشکرکشی های اسکندر، به اوضاع سواحل دریای خزر در این دوره می پردازد. او نتایج حمله اسکندر را خلاف انتظارش دانسته است. وی جنبش هایی را که در روزگار جانشینان اسکندر در آسیای صغیر و ارمنستان به منظور تضعیف دودمان سلوکیان روی داد و نیز تشکیل دولت ارمنستان را در سده نخست پیش از میلاد، برای تاریخ سواحل خزر حائز اهمیت تلقی می کند. بارتولد به مقایسه وضعیت دو امپراتوری روم و ساسانی در عرصه جهانی پرداخته و موقعیت برتر ساسانیان در زمینه بازرگانی را که حاصل انحصار تجارت با هند و خاور دور بود، سبب احراز جایگاه برتر فرهنگی دانسته است. اعزام سفیر از سوی چینیان به آسیای مرکزی در سده دوم پیش از میلاد به منظور یافتن متحدی در پیکار با اقوام کوچنده، منجر به آغاز تجارت چین و به ویژه صدور ابریشم این کشور به غرب گردید. تجارتی که در انحصار پارتیان و سپس ساسانیان قرار داشت. بارتولد به گونه ای روشمندانه و منسجم تاثیر تمرکز راه های بازرگانی در گسترش شهرنشینی و تضاد شهرنشینی با ساختار صنفی و گروه بندی اجتماعی جامعه ساسانی که آیین زرتشتی مدافع آن بود را، بررسی نموده و جنبش زاهدانه مانی و نهضت مساوات طلبانه مزدک را نتیجه چنین تضادی دانسته است.
[ویکی فقه] جایگاه مناطق اطراف دریای خزر در تاریخ جهان اسلام (کتاب). «جایگاه مناطق اطراف دریای خزر در تاریخ جهان اسلام»، مجموعه سخنرانی های شرق شناس و آکادمیسین گرانمایه روسی واسیلی ولادیمبر بارتولد می باشد که به تاریخ نوامبر و دسامبر ۱۹۲۴ در دانشگاه باکو ایراد گردیده است.
در این مجموعه بارتولد پیرامون تاریخ مناطق ماورا قفقاز و نواحی مجاور دریای خزر، به ویژه آذربایجان، داغستان، مازندران و گرگان بحث نموده و به تاریخ مناسات اران (جمهوری آذربایجان) با همسایگان ساکن اطراف دریای خزر و ارتباط متقابل آن با مناطق آسیای مرکزی و اطراف ولگا پرداخته است که توسط لیلا ربن شه ترجمه شده است.
ساختار
با توجه به این که کتاب، رونوشت سخنرانی های ولادیمبر بارتولد می باشد، لذا ساختار مشخصی ندارد، فقط می توان گفت که کتاب در یک جلد؛ شامل چند پیش گفتار و ده سخنرانی می باشد که در این سخنرانی ها، به بررسی موقعیت مناطق ساحلی دریای خزر از روزگار باستان تا قرن هفدهم میلادی پرداخته است و در پایان آن خلاصه ای از تاریخ آذربایجان ذکر شده است.
گزارش محتوا
کتاب با سه پیش گفتار از مترجم و بخش تاریخ و مردم شناسی انجمن مطالعات و تحقیقات آذربایجان و سخنرانی شروع شده، و در ادامه به متن کتاب که همان سخنرانی ها است، می پردازد:
← سخنرانی اول
...
