دانشنامه اسلامی
[ویکی نور] التفسیر بالرأی، قواعده و ضوابطه و أعلامه نوشته دکتر محمد حمد زغلول و به زبان عربی است.نویسنده در این کتاب به بیان قواعد و ضوابط تفسیر به رأی پرداخته است.مراد از تفسیر به رأی در این جا، تفسیر به رأی مذموم و نکوهیده که در احادیث نبوی از آن نهی شده نیست بلکه مراد از آن هرگونه تفسیر عقلی و استدلالی در مقابل تفسیر نقلی و مأثور است.بنابراین مراد از «رأی» در این جا دقیقا همان «اجتهاد» است.طبق این تعریف، تفسیر به رأی شامل تفاسیر فقهی، کلامی، صوفی یا اشاری، علمی و...خواهد شد.
نویسنده قبل از ورود به بحث اصلی بابی را به علوم قرآنی اختصاص داده و تأثیر آنها را در تفسیر به رأی یادآور می شود.بحث از اسباب نزول و اثر آن در تفسیر، مباحث نسخ، اسرائیلیات و تأثیر آنها در این نوع از تفسیر و موضوع ترجمه قرآن کریم به سایر زبانها و حکم ترجمه قرآن در فقه مذاهب اربعه از جمله مطالبی است که در این باب به بررسی آنها پرداخته می شود.
در بابی دیگر از ابواب کتاب، نویسنده به بررسی ضوابط و قواعد تفسیر به رأی پرداخته و نقش این قواعد را در تبیین دلالات الفاظ قرآنی بر معانی مورد نظر برای فهم بهتر کتاب اللّه و نیل به مقاصد آن یادآور می شود و قبل از آن اقسام تفسیر از جهت
روش علمی، تعریف اصطلاح«تفسیر به رأی»، ادله قائلین به جواز و عدم جواز تفسیر به رأی و وجه جمع بین این دو دیدگاه، تفاوت تفسیر و تأویل، تعارض ظاهری بین آیات قرآن از جهت معنا و کیفیت تفسیر این تعارض و نیز چگونگی شناخت وجوه تعارض بین برخی آیات با برخی دیگر و نیز بین آیه و حدیث و نیز توضیح اسباب و علل اختلاف بین مفسران در تفسیر قرآن کریم، مورد بررسی قرار می گیرد.
نقش اجتهاد و گسترۀ آن در تفسیر به رأی، علوم مورد نیاز مفسر و آداب و شرایطی که رعایت آنها از جانب مفسر لازم است، روش مفسران به رأی و ضوابط عمومی تفسیر به رأی نظیر لزوم آشنایی با علوم عربی، حدیث و اصول فقه از دیگر موضوعاتی است که در این باب بدانها پرداخته می شود.
