کتاب گنجینه دانشمندان اثر محمد شریف رازی (۱۳۰۱–۱۳۷۹ ش) است. این کتاب در ۹ جلد تدوین شده و به زبان فارسی نگاشته شده است. موضوع اصلی آن شرح حال دانشمندان شیعه است. افزون بر این، کتاب شامل مطالبی درباره تاریخ برخی شهرها، مدارس علمیه، کتابخانه‌ها و زندگی حضرت معصومه (س) نیز هست.
ساختار، روش تألیف و ویژگی‌ها
کتاب با دیباچه، دو مقدمه، شش بخش و یک خاتمه تنظیم شده است. در دیباچه به مقدمه‌های اضافی اشاره می‌شود و بخش اعظم مطالب در همین اجزاء سامان یافته‌اند. در مقدمه اول، نویسنده به تاریخ شهر قم، مدارس و حوزه‌های علمیه قم، زندگانی حضرت معصومه (س) و محدثان قم پرداخته است. در مقدمه دوم، او به معرفی علوم رایج در حوزه‌های علمیه، کتابخانه‌ها، قرائت‌خانه‌ها و نیز عالمان وارد از شهرهای دیگر به قم پرداخته است.
بخش‌های کتاب بر اساس دوره‌های تاریخی و شخصیت‌ها تقسیم شده‌اند:
بخش اول: شرح حال شیخ عبدالکریم حائری، تأسیس حوزه قم و شاگردان او.
بخش دوم: دوره پس از مرگ او تا ورود آیت‌الله بروجردی و شرح حال علما همچون سید محمد حجت، سید محمدتقی خوانساری و دیگران.
بخش سوم: دوره ریاست آیت‌الله بروجردی تا زمان درگذشت او.
بخش چهارم: دوره بعد از درگذشت بروجردی تا زمان نگارش کتاب، معرفی علما معاصر، فهرست تألیفات چاپی و خطی حوزه و مؤسسات دینی وابسته.
بخش پنجم: خطیبان حوزه‌های علمیه در شهرهای مختلف، به فعالیت در وعظ و تبلیغ.
بخش ششم: فهرستی از آثار علمی و تألیفات چاپی و خطی حوزه.
خاتمه کتاب: معرفی علما و دانشمندان ایرانی از حوزه قم به شهرهای ایران، به ترتیب الفبایی بر اساس نام شهرها و عالمان آنها.
یکی از ویژگی‌های این اثر آن است که مؤلف در بسیاری از موارد به منابع و مأخذ صریح اشاره نکرده و در کتاب ارجاعات مستقیم کمی دیده می‌شود.
همچنین در نسخه‌های اولیه (در دوره پهلوی) به‌دلیل حساسیت‌ها برخی اسامی مانند امام خمینی و شرح حال امام موسی صدر حذف شد.
تاریخ انتشار و تأثیرات تاریخی
نخستین چاپ گنجینه دانشمندان در سال ۱۳۵۲ ش منتشر شد و انتشار آن در دهه‌های بعد گسترش یافت. در دوره پهلوی، به سبب آنکه مؤلف در کتاب به نام امام خمینی اشاره کرده بود، انتشار آن با حساسیت امنیتی مواجه شد و ساواک دست به حذف و سانسور برخی بخش‌ها زد. بعد از انقلاب اسلامی، مؤلف دو جلد جدید به مجموعه افزود که به شرح حال امام خمینی و دیگر علمای معاصر پرداخته‌اند. در جلد نهم نیز آن علما و کسانی که تا آن زمان در مجموعه معرفی نشده بودند یا فرزندانشان زندگی‌نامه‌ای ندادند، اضافه شدند.
