در قرآن، نفاق در میان صحابه به معنای دوگانگی در ایمان و رفتار است؛ یعنی ظاهر فرد نشان‌دهنده ایمان و اطاعت از پیامبر صلی الله علیه وآله است، اما باطنش برخلاف آن عمل می‌کند و فرد از درون به اصول اسلامی پایبند نیست. این نوع نفاق معمولاً با ترس، تردید، شانه‌خالی کردن از مسئولیت‌های اجتماعی و مخالفت پنهانی با دستور پیامبر همراه است. به عبارت دیگر، منافق کسی است که در جمع مؤمنان حضور دارد، اما در دل خود ایمان کامل ندارد و گاه برای منافع شخصی یا ترس از سختی، از تعهدات دینی شانه خالی می‌کند.
نمونه‌هایی از نفاق در قرآن عبارتند از:
در سوره توبه، آیه ۱۰۱، اشاره شده که برخی از اعراب و اهل مدینه، در میان صحابه، منافق بودند و تنها خدا و پیامبر از درونشان خبر داشتند. این افراد با پنهان‌کاری و دورویی در جمع، مسئولیت‌های اجتماعی و دینی خود را ترک می‌کردند.
در سوره نور، آیه ۶۳، آمده که برخی از صحابه برای شانه خالی کردن از دستورات پیامبر، به صورت پنهانی از مجلس خارج می‌شدند یا راه فراری از مسئولیت‌ها می‌جستند؛ خداوند این رفتار منافقان را می‌بیند و عذاب الهی در انتظارشان است.
همچنین در سوره انفال، آیه ۴۹، هنگام غزوه بدر، گروهی از صحابه شامل مؤمنان واقعی، منافقان و افراد سست ایمان یا بیمار دل بودند. منافقان با دروغ و تظاهر به ایمان، سعی می‌کردند جایگاه خود را در جامعه مؤمنان حفظ کنند، اما در دلشان به خدا توکل نداشتند.
بنابراین، نفاق در صحابه به معنای ظاهرسازی در ایمان و پنهان‌کاری نسبت به مسئولیت‌های دینی و اجتماعی است و قرآن بارها هشدار می‌دهد که چنین افرادی از عذاب الهی در امان نخواهند بود.
