معنی مشکلات تاریخ نگاری شیعه

امروزه تاریخ‌نگاری شیعه، به دلیل اهمیت و ارزش فراوانش در جهان اسلام، همواره مورد توجه مسلمانان بوده است. شیعیان و رهبران برجسته این مذهب نیز از جایگاه ویژه تاریخ غافل نبوده و با انگیزه‌های قوی، به بررسی و ثبت وقایع پرداخته‌اند. این توجه به تاریخ، ریشه در آموزه‌های دینی دارد؛ چرا که بخش قابل توجهی از قرآن کریم به حوادث تاریخی اختصاص یافته و مسلمانان را به عبرت‌آموزی از این وقایع و انتخاب راه صحیح زندگی فرا می‌خواند. امام علی (ع) در نامه‌ای به فرزندش امام حسن (ع)، بر اهمیت مطالعه تاریخ گذشتگان و ارزش معنوی آن تأکید کرده و خود را در این مسیر، گویی هم‌عصر تمام تاریخ‌سازان دانسته است.

سنت پیامبر گرامی اسلام (ص) به عنوان اسوه حسنه برای مسلمانان معرفی شده است. قرآن کریم مؤکداً مسلمانان را به پیروی از ایشان، در گرفتن آنچه آورده‌اند و اجتناب از آنچه نهی کرده‌اند، فرا می‌خواند. این الگوپذیری از پیامبر (ص)، که آنچه می‌گویند جز وحی الهی نیست، نشان‌دهنده جایگاه رفیع سنت نبوی در هدایت و راهنمایی جامعه اسلامی است.

در پرتو این آموزه‌ها، تاریخ‌نگاری شیعه با هدف حفظ و انتقال میراث گرانقدر اسلامی، تبیین حقایق و عبرت‌آموزی برای نسل‌های آینده، همواره کوشیده است تا با رویکردی مستند و تحلیلی، وقایع تاریخی را ثبت و ترویج کند. این تلاش‌ها، نه تنها به غنای فرهنگی و معنوی شیعه افزوده، بلکه راهنمایی روشن برای جویندگان حقیقت در طول تاریخ بوده است.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] تاریخ به دلیل اهمیت و ارزشش در اسلام، مورد توجه خاص مسلمانان قرار گرفته است. بی شک، شیعیان و رهبران گرانقدر شیعه نیز از ارزش و اهمیت آن غافل نبوده اند و حتی با انگیزه هایی قوی، تاریخ را مورد توجه خود قرار داده اند.
۱. بخش قابل ملاحظه ای از قرآن کریم درباره حوادث تاریخی است. قرآن همچنین به پیروان خود تاکید می کند که این حوادث و امثال آنها را مورد توجه قرار دهند و آن گونه که خود قرآن تصریح می فرماید، هدف از ذکر این حوادث در یک کلمه خلاصه می شود و آن«عبرت گرفتن» و انتخاب راه صحیح برای زندگی کردن است.رهبران دینی ما در این راستا، توجه به تاریخ را مورد تاکید قرار داده اند. به عنوان نمونه، علی (علیه السّلام) در نامه معروفش به امام حسن (علیه السّلام)، به صراحت، بر توجه به تاریخ گذشتگان و ارزش معنوی آن تاکید می کند:«پسرکم، هرچند من به اندازه همه آنان که پیش از من بوده اند، نزیسته ام، اما در کارهاشان نگریسته ام و در سرگذشته شان اندیشیده و در آنچه از آنان مانده، رفته و دیده ام تا چون یکی از آنان گردیده ام، بلکه با آگاهی که از کارهاشان درست به دست آورده ام، گویی چنان است که با نخستین تا پسینشان به سربرده ام.» ۲. سنت پیامبر گرامی اسلام (صل الله علیه و آله و سلم) در قرآن به روشنی، به عنوان «اسوه » و «الگوی مسلمانان» معرفی شده است: «لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة لمن کان یرجوا الله و الیوم الاخر و ذکر الله کثیرا؛ مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می کنند.»«قل ان کنتم تحبون الله فاتبعونی یحببکم الله؛ بگو: «اگر خدا را دوست می دارید، از من پیروی کنید!.»«ما آتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا؛ آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید.» و آنچه فرستاده خدا به شما داد آن را بگیرید و از آنچه شما را بازداشت، باز ایستید.«و ما ینطق عن الهوی ان هو الا وحی یوحی؛ و هرگز از روی هوای نفس سخن نمی گوید! آنچه می گوید چیزی جز وحی که بر او نازل شده نیست!.» او از سر هوی سخن نمی گوید. این سخن جز وحی نیست.
احیای سنت پیامبر
بنابراین، سعی شیعیان و رهبران آنها همیشه بر حفظ و نگه داری این سنت بوده و در این زمینه بیشترین تلاش را کرده اند. رهبر شیعیان جهان، حضرت علی (علیه السّلام)، بهترین راه رستگاری و تنها چیزی را که می تواند جامعه و حاکمیت آن را از انحراف دور نگه دارد پیروی از سنت رسول الله (صل الله علیه و آله و سلم) می داند.با مراجعه به نهج البلاغه به این نکته برمی خوریم که آن حضرت بخش عظیمی از خطبه های خود را به احیای سنت پیامبر (صل الله علیه و آله و سلم) اختصاص داده است و در عمر کوتاه حکومتش سعی و اهتمام داشت که سنت فراموش شده پیامبر(صل الله علیه و آله و سلم) را زنده کند و آن را ملاک تمییز حق و باطل قرار می داد. هدف آن حضرت تفهیم این حقیقت به مردم زمان خود و آیندگان بود.در خطبه ۱۵۹ نهج البلاغه، پس از بر شمردن بخشی از سنت های پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله و سلم)، درباره ارزش و اهمیت سنت آن حضرت می فرماید: «به پیامبر پاک و نیکویت اقتدا کن و از آن حضرت پیروی نما؛ زیرا آن حضرت برای کسی که بخواهد پیروی کند، سزاوار پیروی است و برای کسی که بخواهد خود را منتسب به آن حضرت کند، انتسابی شایسته است. محبوب ترین بندگان نزد خدا کسی است که از پیامبرش پیروی کند.» (... فتاس بنبیک الاطیب الاطهر صلی الله علیه و آله، فان فیه اسوة لمن تاسی و عزاء لمن تعزی فان احب العباد الی الله، المتاسی بنبیه و المقتص لاثره....)
راه حفظ سیره پیامبر
به طور قطع، می توان گفت که بخش عظیمی از این سیره را تنها با کمک گرفتن از تاریخ می توان حفظ کرد و به آیندگان انتقال داد تا همه بتوانند به سنت پیامبر (صل الله علیه و آله و سلم) تاسی کنند. بنابراین، می توان گفت: اگر تاریخ وسیله ای برای فهم قرآن و ساختن انسانها و حفظ سیره و سنت عملی پیامبر (صل الله علیه و آله و سلم) است اهل بیت آن حضرت و پیروان آنها باید بیشترین استفاده را از این وسیله کرده باشند و اگر تاریخ می تواند گذشته سیاه خاندان اموی و همفکران و همراهان آنها را برای امت اسلامی روشن کند تا فریب ریاکاری های آنها را نخورند به یقین، ائمه و پیروان آنها از آن استفاده کرده اند و می کنند.با مراجعه به کتب فهرست، مانند فهرست نجاشی و فهرست شیخ طوسی، به این نکته اساسی و ارزشمند می رسیم که شیعیان نهایت سعی خود را در انجام این امر مهم نموده و آثار ارزشمندی از خویش به یادگار نهاده اند. گرچه در اثر برخی عوامل و حوادث، بیشتر این آثار از بین رفته و به دست ما نرسیده است ولی با وجود این، باید به این حقیقت تلخ اعتراف کنیم که در مقایسه با سایر مسلمانان، آثار شیعیان چه از نظر کیفی و چه از نظر کمی، قابل مقایسه نیست.در اینجا، این سؤال اساسی به ذهن خطور می کند که چرا شیعیان تاریخی جامع و صحیح از اسلام، یعنی زندگی پیامبر (صل الله علیه و آله و سلم) و سنت آن حضرت و ائمه اطهار تدوین ننموده اند که امروز ما با مشکلات عدیده ای که ناشی از این نقصان است، روبرو نشویم؟نوشته حاضر سعی دارد جوابی، هر چند مختصر، به این سؤال بدهد و تبیین نماید که شیعیان در راه ثبت تاریخ، با مشکلات و موانع بزرگی روبه رو بوده اند و این امکان برای آنها وجود نداشته است که به ثبت و ضبط تاریخ به نحو مطلوب بپردازند.
وضعیت سیاسی بعد از پیامبر
...