در لغت و علوم قرآن، «الفاظ مکرّر در قرآن» به آن دسته از واژه‌ها، عبارات یا آیات گفته می‌شود که بیش از یک بار در قرآن نیامده‌اند، بلکه بارها تکرار شده‌اند. این تکرار ممکن است در یک سوره یا در سوره‌های مختلف باشد. مفسّران و علمای بلاغت آن را نه یک خطا، بلکه از اساليب بلاغی و معجزات قرآن دانسته و برای آن حکمت‌ها و تأثیرات متعددی برشمرده‌اند.
نکات کلیدی درباره الفاظ مکرّر در قرآن
طبق منابع علوم قرآنی، تکرار در قرآن دو گونه است:
تکرار معنوی مضمون یا مفهوم یکسان در آیات مختلف، حتی اگر الفاظ دقیقاً یکسان نباشند (مثلاً داستان ابراهیم یا موسی در چند موضع آمده است).
تکرار لفظی همان واژه یا عبارت دقیقاً تکرار شده است. این نوع خود چند گونه دارد، مثلاً تکرار یک واژه در آیات متوالی، یا تکرار یک جمله کامل در فواصل مختلف، یا تکرار ترجیع‌بندها.
کلماتی که زیاد تکرار شده‌اند
برخی واژه‌ها در سراسر قرآن تعداد زیادی بار تکرار شده‌اند. به عنوان مثال در منابع آمده است:
لفظ جلاله «الله» یکی از پرکاربردترین این کلمات است.
فعل «قال» نیز بسیار مکرّر است.
برخی منابع ادعا می‌کنند واژه «مِنْ» (حرف جر «از») نیز یکی از پرتامدترین الفاظ است.
در مقام عبارات تکراری، آیه «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ» در سوره الرحمن به تعداد ۳۱ بار تکرار شده است.
همچنین عبارت «وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ» در سوره مرسلات چند مرتبه تکرار شده است.
حکمت‌ها و فواید تکرار در قرآن
علما و مفسّران برای این تکرارها چند حکمت و فایده ذکر کرده‌اند:
تأکید مطلب: وقتی خداوند می‌خواهد اهمیت موضوعی را به مخاطب بفهماند، آن را تکرار می‌کند تا ذهن مخاطب بیشتر متوجه شود.
تقریب کلام: گاهی فاصله میان موضوع و خبر زیاد است، تکرار آن باعث یادآوری می‌شود.
زیبایی بلاغی و آهنگ کلام: تکرار، گزاره‌ها را پیوسته کرده و به نظم درونی قرآن کمک می‌کند.
جلب توجه خواننده یا شنونده: وقتی شنونده یا قاری به واژه‌ای مکرّر برمی‌خورد، ممکن است بیشتر در آن تأمل کند.
ارتباط موضوعی بین آیات: وقتی یک واژه یا عبارت خاص در چند موضع تکرار می‌شود، باعث می‌شود خواننده یا مفسّر آن را به هم مرتبط کند و معانی عمیق‌تر را کشف کند.