ابن‌ندیم، ابوالفرج محمد بن ابی‌یعقوب اسحاق بن محمد بن اسحاق، کتاب‌شناس، فهرست‌نگار و محقق بغدادی سده چهارم قمری و نویسنده اثر معروف الفهرست است. در مورد تاریخ تولد وی، گزارش او در کتاب الفهرست (صفحه ۲۹۵) درباره ملاقاتش با ابوبکر بردعی، فقیه خارجی در سال ۳۴۰ قمری، تا حدودی راهگشا است. با توجه به اطلاعاتی که ابن‌ندیم در این دیدار از آثار و عقاید بردعی گردآوری کرده، می‌توان دریافت که او در زمان این ملاحت از بلوغ علمی برخوردار بوده است. همچنین دیدار وی از کتابخانه علی بن احمد عمرانی (درگذشته ۳۴۴ قمری) نیز در این زمینه قابل تأمل است.
درباره خاستگاه قومی ابن‌ندیم نمی‌توان با قطعیت اظهارنظر کرد، اما از آنجا که او در الفهرست به نسبت یا وابستگی خود به هیچ‌یک از قبایل عرب اشاره نکرده، به احتمال زیاد عرب نبوده است. همچنین مواردی مانند نپرداختن به ادیان ایرانی در بخش مذاهب و ادیان کتاب و نیز مطالب مندرج در صفحات ۲۳۹ و ۲۴۰ آن، احتمال ایرانی نبودن او را تقویت می‌کند. از سوی دیگر، علاقه‌مندیش به علوم یونانی و دوستی با عالمان مسیحی بغداد و نیز شناخت قابل ستایش او از وضعیت بین‌النهرین پیش از اسلام، ممکن است نشان‌دهنده انتساب وی به اقوامی باشد که پیش از ظهور اسلام در بین‌النهرین ساکن بودند. نام پدر و نیای او (اسحاق) و نیز کنیه خودش (ابوالفرج) و پدرش (ابویعقوب) بر این احتمال تأکید دارد.
در مورد شغل وی، اگرچه یاقوت احتمال داده که او ورّاق بوده و برخی منابع دیگر نیز ظاهراً او را با این عنوان می‌شناخته‌اند، اما در خود کتاب الفهرست ناهمگونی‌هایی در این زمینه دیده می‌شود؛ در بسیاری موارد عنوان وراق ممکن است به پدرش اشاره داشته باشد و در برخی موارد به خود ابن‌ندیم. در هر صورت، دلیل محکمی بر وراق بودن او در دست نیست، هرچند برخی خاورشناسان مانند داج و کرمر احتمال داده‌اند که پدر و پسر هر دو وراق بوده‌اند. با این حال، ابن‌ندیم با فن وراقی آشنایی داشته است، چنان‌که بخشی از کتاب الاوصاف و التشبیهات او به کتابت و ابزارهای آن اختصاص داشته و به نظر می‌رسد اطلاعاتش در این زمینه را از پدرش کسب کرده باشد.