دانشنامه اسلامی
وجود نظم و برنامه در سپاه مسلمانان در جنگ احزاب:واذ قالت طائفة منهم یـاهل یثرب لا مقام لکم فارجعوا ویستـذن فریق منهم النبی یقولون ان بیوتنا عورة.... اجازه جهاد از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم دلالت بر وجود نظم و هماهنگی دارد.
اضطراب مسلمانان
۱. دچار شدن مسلمانان به اضطراب و تزلزل شدید در اثر هجوم احزاب متحد به مدینه:هنالک ابتلی المؤمنون و زلزلوا زلزالا شدیدا. از جبائی نقل شده است: اضطراب برخی از مسلمانان به سبب ترس از جان بوده (به سبب احتمال کشته شدن) و اضطراب و ناآرامی برخی دیگر به سبب (احتمال در خطر قرار گرفتن) دین بوده و (هنالک) اشاره به غزوه احزاب است. ۲. وحشت و حیرت مسلمانان به سبب هجوم احزاب متحد به سوی مدینه:اذ جاءوکم من فوقکم ومن اسفل منکم واذ زاغت الابصـر وبلغت القلوب الحناجر وتظنون بالله الظنونا. «زاغت الابصار و بلغت...» اشاره به شدت ترس و حیرت است.
هجوم به مسلمانان
۱. مورد هجوم قرار گرفتن مسلمانان از ناحیه بالا و پایین مدینه در غزوه احزاب:اذ جاءوکم من فوقکم ومن اسفل منکم... ۲. مورد هجوم قرار گرفتن مسلمانان مدینه از سوی لشکر دشمن در غزوه احزاب:یـایها الذین ءامنوا اذکروا نعمة الله علیکم اذ جاءتکم جنود فارسلنا علیهم ریحا وجنودا لم تروها وکان الله بما تعملون بصیرا. مفسران بر این نکته اتفاق دارند که این آیه درباره غزوه احزاب نازل شده است و مقصود از «جنود» گروه های مشرک و یهودیانند که در یک تصمیم گروهی، متحد شدند و جهت درهم کوبیدن مسلمانان به مدینه هجوم آوردند. ۳. هجوم احزاب به مدینه، وسیله امتحان مسلمانان:هنالک ابتلی المؤمنون... ۴. بدگمانی برخی مسلمانان به خداوند در پی هجوم احزاب متحد به مدینه:اذ جاءوکم من فوقکم ومن اسفل منکم واذ زاغت الابصـر وبلغت القلوب الحناجر وتظنون بالله الظنونا. احتمال دارد که مخاطب فعل «تظنون» مسلمانان باشند و مقصود از «الظنونا» بدگمانی باشد. آیات بعدی هم قرینه ای بر نکته مزبور است.
ایمان و اطاعت مؤمنان
...