دانشنامه اسلامی
حکومت عباسی نزدیک به ۵۳۴ سال حکمرانی کرد. حکومت شان با "ابوالعباس سفاح" آغاز شد و با مرگ "مستعصم"، به دست مغولان به پایان رسید. از نظر سیاسی حکومت عباسیان را می توان به چهار دوره تقسیم کرد. عصر اول، دوران نیرومندی، گسترش و شکوفایی حکومت عباسیان بود و سالهای ۱۳۲ تا ۲۳۲ ه.ق. را در بر می گرفت، عصر دوم، دوران نفوذ ترکان بود که شامل سالهای ۲۳۲ تا ۳۳۴ ه.ق. می شود. عصر سوم، دوران نفوذ «آل بویه» ایرانی که از سالهای ۳۳۴ تا ۴۴۷ ه.ق. می باشد و عصر چهارم که دوران نفوذ «سلجوقیان» است که بین سالهای ۴۴۷ تا ۶۵۶ ه.ق. می باشد.
دوران اول عباسی
این دوران با خلافت "ابوالعباس سفاح" آغاز و با خلافت "واثق" پایان می پذیرد. نیرومندی خلافت و متمرکز بودن نیروهای بالای حکومت در دست خلفا و استقلال کامل آنان از ویژگی های این دوره می باشد؛ که آنها را از نیروی شخصی، سیاسی و اداری فوق العاده ای برخوردار می کرد که از خلال آن توانستند حکومت را حفظ و آشوب و شورش را سرکوب کنند. در این دوره ایرانیان از جایگاهی برجسته برخوردار بودند. نفوذ گسترده آنان تاثیر مهم در هدایت سیاست های حکومت داشت و فرماندهی سپاه و مقام های اداری مهم مانند وزارت، دبیری و استانداری دیگر مناطق را عهده دار شدند. افراد سپاه، یاور خلافت و ابزاری مطیع، در دست خلیفه بودند؛ بنابراین می توان گفت همه خلفای این دوران برجسته بودند.
دوران دوم عباسی
این دوران با خلافت متوکل آغاز و با خلافت مستکفی پایان می پذیرد. ویژگی این دوران ضعف خلافت و از میان رفتن تدریجی هیبت آن است تا جایی که امیران تابع خلافت، برای جدایی از آن نقشه کشیدند در این زمان ترکها سیطره بر حکومت پیدا کردند. از دوران متوکل، به علت افزایش نفوذ ترکان و تشدید خطر حکومت های مستقلی که از بدنه خلافت جدا شدند ضعف در بدنه حکومت به وجود آمد. توانایی "علی بن بویه" در فارس زیاد شد و ری و اصفهان و جبال به دست برادرش "حسن بن بویه" افتاد. "نصر بن احمد سامانی" بر «خراسان» و حمدانیان در «موصل»، مسلط شدند؛ در نتیجه وسعت حکومت خلافت کاهش یافت و فقط عراق و برخی از مناطق فارس و اهواز در دست خلفا باقی ماند. کار به آنجا کشید که غلامی ترک یا دیلمی با عنوان «امیرالامرا» بر بغداد حاکم شد؛ که نفوذ گسترده و قدرت فراوان و حاکمیت کلی داشت و دیگر قدرتی برای خلیفه باقی نماند. اما خلافت در فاصله سال های ۲۵۶ تا ۲۹۵ ه.ق. یعنی دوران "معتمد"، "معتضد" و "مکتفی"، بخش مهمی از قدرتش را باز یافت. این دوره را دوران بیداری خلافت نام نهاده اند.
دوران سوم عباسی
...
