اتمام حجت محمد

ضمير (لهم ) به مشركين بر مى گردد، و مراد از (آنچه در آن اختلاف كردند) هماناعتقاد حق و عمل حق است، پس مراد از تبين، ايضاح و كشف به منظور اتمام حجت است ودليل بر اين معنايى هم كه كرديم جدا كردن امر مؤ منين از آنها و جداگانه ذكر كردنايشان است كه فرمود: (و هدى و رحمة لقوم يؤ منون ).

هارون در پایان نامه، ضمن تهدید حمزه در صورت نپذیرفتن شرایط او، با وی اتمام حجت نمود، اما حمزه در پاسخ خود را امیرالمؤمنین خواند، خلافت عباسی، از جمله خلافت هارون‌الرشید، را نامشروع خواند، پایبندی خود و یارانش را به کتاب خدا و سنّت نبوی اعلام نمود و هارون را به رفتاری براساس این دو اصل دعوت کرد.

در اينجا سؤ ال ديگرى پيش مى آيد و آن اينكه آيا اين گفتگوى صالح بعد از نابودى آنجمعيت صورت گرفته است، و يا اينكه اين گفتگوى نهائى صالح با آنهاقبل از مرگشان به عنوان اتمام حجت بوده، ولى در عبارت قرآن بعد از جريان مرگ آنهاذكر شده است ؟

ولى در احتجاج آن بزرگوار، مواردى نيز وجود دارد كه در آنها طرف خطاب، افرادمخصوصى بوده و اتمام حجت آن حضرت عنوان فردى و شخصى داشته است، به ذكرنمونه هايى از اين نوع اتمام حجت كه در دسترس ما بوده، مى پردازيم:

و بعد از اتمام حجت و نزول آيات از سوى خداوند و گواهى فطرت وعقل بر صدق دعوت پيامبران، راهى جز مجازات نيست، و لذا در آيه فوق - بهدنبال بحثى كه درباره حقانيت پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) و قرآن مجيد گذشت، مى فرمايد: (كسانى كه به آيات خدا كافر شدند كيفر شديدى دارند) (ان الذينكفروا بايات الله لهم عذاب شديد).