ابوالحسن علی بن محمد سمری، آخرین نایب خاص امام زمان (عج) در دوره غیبت صغری بود. او پس از حسین بن روح نوبختی منصب نیابت خاص را بر عهده گرفت و به عنوان رابط مستقیم امام با شیعیان فعالیت میکرد. در اعتقادات شیعه دوازده امامی، با وفات سمری دیگر نایب خاصی منصوب نشد و دوره غیبت کبری آغاز شد.
دوران نیابت
دوران نیابت علی بن محمد سمری تقریباً از سال ۳۲۶ هجری قمری آغاز شد و تنها حدود سه سال ادامه داشت. در این مدت، او وظایف نیابت خاص را در شرایط سخت سیاسی و تحت فشار حکومت عباسی انجام میداد. سمری مسئولیت انتقال نامهها، توقیعات و پاسخ به پرسشهای شیعیان را بر عهده داشت و نقش بسیار مهمی در تثبیت ارتباط شیعیان با امام زمان داشت.
توقیع امام زمان و پیشبینی وفات
چند روز پیش از مرگش، نامهای (توقیع) از امام زمان (عج) به او رسید که در آن مرگ او در شش روز آینده پیشبینی شده بود. در این نامه امام تأکید کرده بود که پس از وفات سمری، هیچکس به جانشینی او منصوب نشود و نیابت خاص پایان یابد، چرا که آغاز غیبت کبری فرا رسیده است. بخشی از متن توقیع چنین است: «… تا شش روز دیگر خواهی مرد … به هیچ کس وصیت نکن که پس از تو قائم مقام تو شود … غیبت تامّه واقع شده …» همچنین در این نامه هشدار داده شد که برخی مدعیان مشاهده یا ارتباط با امام قبل از نشانههای بزرگ ظهور، دروغ خواهند گفت.
وفات و اهمیت تاریخی
علی بن محمد سمری در حدود سال ۳۲۹ هجری قمری وفات یافت و گفته شده قبر او در بغداد واقع است. وفات او نقطه عطفی در تاریخ تشیع محسوب میشود؛ زیرا پایان نیابت خاص او آغاز دوره غیبت کبری را رقم زد که در مهدویت شیعی اهمیت بسیار بزرگی دارد. برخی منابع همچنین کرامات و پیشگوییهایی از او نقل کردهاند، از جمله اطلاع از وفات شیخ صدوق پیش از وقوع آن.
