معنی ارته باذ چیست

اَرتَه‌باذ (یا اَرتاباذ، اَرتاباز، اَردَباز) نام چند تن از شخصیت‌های برجسته‌ی ایرانی در دوران باستان است. نخست، فردی به این نام، فرمانده‌ی سپاه خشایارشا در جنگ‌های ایران و یونان (۴۸۰ پیش از میلاد) بود که با تدبیر خود در نبرد پلاته، موفق شد جان چهل‌هزار سرباز ایرانی را نجات دهد. دوم، اَرتَه‌باذ دیگری، فرمانده‌ی سپاه داریوش سوم در جنگ اَربِل در برابر اسکندر مقدونی بود که پس از شکست ایرانیان، اسکندر او را به فرمانداری منطقه‌ی باختر (باکتریا) منصوب کرد.

این نام در میان شاهان ارمنستان نیز رواج داشت و مشهورترین آنان اَرتَه‌باذ (یا آرتاوَزد) پسر تیگران بود که در سده‌ی یکم پیش از میلاد می‌زیست. او در جنگ با پارت‌ها شکست خورد و سپس به دستور کلئوپاترا در مصر کشته شد. همچنین، اَرتَه‌باذ پسر اردشیر (آرداشس) نیز پس از پدر به پادشاهی ارمنستان رسید، اما دوران حکومت او کوتاه بود و بر اثر حادثه‌ای در هنگام شکار درگذشت. بر اساس منابع تاریخی، از جمله کتاب «ایران باستان»، اَرتَه‌باذ پسر اردشیر، پس از رسیدن به قدرت، برادران خود را از اطراف کوه آرارات دور کرد و تنها برادرزاده‌اش دیران را به عنوان جانشین خود نگه‌داشت. حکومت او به ناگاه با مرگی تراژیک به پایان رسید و نام او در زمره‌ی فرمانروایان ارمنی‌تبار وابسته به ایران باقی ماند.

لغت نامه دهخدا

ارته باذ. [ اَ ت َ ] ( اِخ ) اَرتاباذ. اَرتاباز. اَردَباز. نام چند تن ایرانی:
1 - فرمانده سپاه خشیارشا. وی در جنگ خشیارشا با یونانیان، شرکت داشت ( 480 ق. م. ) و با تدبیر خویش در عقب نشینی، 40000 سربازی را که در جنگ پلاتِه شرکت داشتند نجات بخشید. رجوع به ارته باذ پسر فرناس شود. 2 - فرمانده سپاه داریوش سوم. وی شجاعانه در جنگ اَربِل جنگید و اسکندر او راحاکم باختر ( باکتریان ) کرد ( 330 ق. م. ).
ارته باذ. [ اَ ت َ ] ( اِخ ) یا اَرتاوَزْد. نام بسیاری از شاهان ارمنستان و مشهورترین آنان، پسر تیگران ( 50 ق. م. ) است. وی آنتوان را بفریفت و در جنگی که بر ضد پارت ها کرد شکست یافت و سپس تریمویُر روم او رابمصر کشاند و در آنجا کلِه اُپاتر فرمان داد او را بسال 30 ق. م. بکشتند. و رجوع به ایران باستان ص 2301و 2352 شود. || ارته باذ ( آرداوازت - آرتاوازت ) پسر اردشیر ( آرداشس ). وی پس از پدر پادشاه ارمنستان شد. وی از آرارات ( آغری داغ ) همه برادرانش را راند، تا آنان در صفحه ای که متعلق بپادشاه است سکنی نکنند. او فقط «دیران » را، که جانشینش بود، نگاه داشت زیرا پسر نداشت. پس از چند روز سلطنت، ارداوازت، هنگامی که بشکار میرفت بعلت دوار که او را دست داد بچاهی افتاد و درگذشت. ( ایران باستان ص 2587 و 2588 ).
ارته باذ. [ اَ ت َ ] ( اِخ ) از بزرگان پارس معاصر کوروش بزرگ هخامنشی. وی خود را از بنی اعمام کوروش میدانست. وی از جانب کوروش نزد مادیها فرستاده شد تا امر کیاکسار را ابلاغ کند.
ارته باذ. [ اَ ت َ ] ( اِخ ) یکی از مادیها و از دوستان کوروش بزرگ هخامنشی که در مسابقه اسب دوانی در حضور کوروش پیروز شد. ( ایران باستان ص 428 و 431 ).
ارته باذ. [ اَ ت َ ] ( اِخ ) پسر فَرناس معاصر خشیارشا. او در دربار ایران مورد توجه بود و خشیارشا را تا هلس پونت با شصت هزار تن مشایعت کرد و چون بازگشت بمطیع کردن اهالی پُتی دِ پرداخت، زیرا مردم آن ناحیه بعد از حرکت خشیارشا از یونان از اطاعت پارس خارج شده بودند. او شهر مزبور را محاصره کرد و تی مُکسِن یکی از مدیران شهر با او قرار داد که شهر را تسلیم کند. چنانکه بعدها معلوم شد مکاتبه این شخص با ارته باذ بدین نحو بعمل می آمد که مراسلات را به تیر وصل میکردند، بطوری که [ پَر ] تیر باشد و آن را بجائی که لازم بود، می انداختند. روزی یکی از چنین تیرها منحرف شد و بشانه یکی از اهالی فرودآمده او را مجروح کرد. مردم دور زخمی جمع شدند و وقتی که تیر را بلند کردند، نامه ای یافتند و آنرا نزد مدیران شهر، که در این موقع یکجا اجتماع کرده بودند بردند. از مضمون نامه معلوم شد که تی مکسن مواضعه با ارته باذ دارد، ولی بملاحظاتی قرار گذاردند که او را مقصر ندانند. محاصره سه ماه طول کشید و روزی مدّ شدیدی در دریا روی داد که مدتی بطول انجامید. پارسیان چون دیدند قسمت هائی از دریا که در زیر آب بود آنگاه مبدل بباتلاقهائی شد، خواستند بشهر پالِّن بروند، ولی پس از اینکه دو خمس راه پیمودند جزری روی داد که بر اثر آن تمام این اراضی مبدل بدریا شد و از پارسیان آنان که نمیتوانستند شنا کنند در آب غرق و عده ای که شنا میتوانستند بدست اهالی پوتی دِ بقتل رسیدند، چه اهالی همینکه پارسیان را در آب دیدند قایقها به آب انداخته بکشتار ایشان پرداختند. پس از آن ارته باذ با باقیمانده سپاه خود نزد مردونیه که در تِسّالی بود، رفت. سپس ارته باذ از لشکر مردونیه جدا شد و بطرف بیزانس رفت. هنگامی که از تسالی عبور میکرد اهالی با نهایت گرمی او را پذیرفتند. او بعد با عجله از تسالی گذشته بمقدونیه درآمد و از آنجا به تراکیه شد و راه را میان بُر کرده خود را به بیزانس رسانید و از راه هلس پونت به آسیاشد. در این حرکت ارته باذ از پلانه تا هلس پونت عده بسیار از سپاهیان او چه از گرسنگی و چه از حمله اهالی تراکیه تلف شدند. رجوع به ایران باستان ص 828 و 829 و 847 و 854 و 857 و 861 و 864 و 895 و 896 شود.

فرهنگ فارسی

از بزرگان پارس معاصر کوروش بزرگ هخامنشی

دانشنامه آزاد فارسی

اَرتَه باذ (۱)
فرماندۀ پارتیان و خوارزمیان در لشکرکشی خشایارشای اول هخامنشی به یونان، پسر فارناکِس. ارته باذ ابتدا خشایارشا را تا تنگۀ هِلْس پونت (داردانِل) همراهی کرد، سپس مأمور نگهبانی از پس کرانه ها شد تا راه رسیدن آذوقه و ساز و برگ بسته نشود. ارته باذ در نبرد پِلاتِه (۴۷۹پ م) به مَردونیِه، سپهسالار ایران، توصیه کرد که بدون عملیات نظامی، کار خود را با رشوه پیش ببرد؛ اما مردونیه این پیشنهاد را نپذیرفت و در نبردگاه کشته شد. ارته باذ نیز بدون این که سپاه خود را درگیر کند، عقب نشست. او در روزگار سلطنت اردشیر اول هخامنشی، یکی از فرماندهان سپاه ایران برای درهم شکستن شورش مصر بود. در ۴۵۶پ م کشتی های جنگی هخامنشی به رهبری ارته باذ رهسپار مَصب نیل شدند و سرانجام، طغیان مصر پایان یافت (۴۵۴پ م). در ۴۵۰پ م ارته باذ با ۳۰۰ کشتی از قِبرِس در برابر کیمون، سردار آتنی دفاع کرد. به دنبال این وقایع، «صلح کالیاس» میان ایران و یونان برقرار شد.