بنابر معنا و فلسفه‌ای که در پس نام گزمه وجود دارد، می‌توان نتیجه گرفت که این نیروی انتظامی از زمان‌های کهن در ایران فعال بوده و همواره به عنوان مامورین دولتی وظیفه حفظ امنیت و نظم در شهرها و نواحی مختلف را بر عهده داشته‌اند. آن ها از سلحشورانی بودند که به دلیل مهارت‌های جنگی و روحیه نظامی خود، مسئولیت دفاع از شهرها را عهده دار می‌شدند و همواره در تلاش برای برقراری نظم و امنیت در جامعه بودند.
تاریخ و هویت آن ها به خاندان سورن، یکی از خاندان‌های برجسته در دوره اشکانیان، برمی‌گردد که سردار سورنا نیز از این خاندان بوده است. همچنین، این افراد خود را به زابلستان افسانه‌ای که در شاهنامه ذکر شده، مرتبط می‌دانند.
منابع مکتوبی که درباره گزمه‌ها وجود دارد، از جمله کتاب جامع جعفری نوشته محمدجعفر بن محمدحسین نائینی در دوره زندیه، به وظایف و نقش آن ها اشاره دارند. در یزد، در زمان حکومت جعفرخان، مسئولیت حفاظت از شهر را به عهده داشتند که شامل سواره بود که به رهبری یک خانزاده در روز به گشت‌زنی در اطراف شهر و نظارت بر نظم دروازه‌ها و برج‌ها مشغول بودند. گزمه‌های پیاده نیز در شب به این فعالیت می‌پرداختند.
این نکته حائز اهمیت است که می‌توان تفاوت عملکردشان را در دوره زندیه و قاجاریه مشاهده کرد. به نظر می‌رسد که در این دوران، وظیفه آن ها بیشتر بر مراقبت از حریم شهر و نه کوچه‌ها و بازارها متمرکز بوده است.
