فاوست

فاوْسْت (ادبیات)(Faust)
جادوگر افسانه ای که روحش را به شیطان فروخت. گئورک یوهان فاوست واقعی ظاهراً عالم و شعبده باز آلمانی دوره گردی بوده که در ابتدای قرن ۱۶ می زیسته است. کریستوفر مارلو، یوهان ولفگانگ گوته، هاینریش هاینه، و توماس مان و موسیقی دان هایی همچون فرانتس لیست، هکتور برلیوز، شارل گونو، و ریشارد واگنر نیز از افسانۀ فاوست الهام گرفته و از آن استفاده کرده اند. نخستین کتاب دربارۀ فاوست، با عنوان سرگذشت دکتر یوهان فاوستدر ۱۵۸۷ در فرانکفورت انتشار یافت. به دنبال آن روایت های متعدد و پرآب وتاب تری و در رأس همه، کتاب داستان های حقیقی گ. ر. ویدمان، به شرح گناهان هولناک و مفسده های نفرت انگیز فاوست جادوگر پرداختند. پفتیتسر بر این اساس دایرة المعارفی تألیف کرد که از ۱۶۷۴ تا ۱۷۲۶ به چاپ ششم رسید. مهم ترین ویرایش آلمانی این دوره در ۱۷۱۲ به همت مؤلفی منتشر شد که خود را «یک مؤمن مسیحی» نامیده بود. این داستان از همان ابتدا به سرعت از آلمانی به زبان های دیگر ترجمه شد: در ۱۵۸۸ به دانمارکی و طی ۶ سال بعد از آن، به انگلیسی، فرانسوی، هلندی و فلاندری و در ۱۶۱۱ به زبان چک.نمایش نامه. سرگذشت غم بار دکتر فاستوس (منتشر شده در ۱۶۰۱ـ۱۶۰۴) اثر کریستوفر مارلو، شاعر و نمایش نامه نویس انگلیسی، بر پایۀ ترجمۀ انگلیسی داستان فاوست، در ۱۵۹۴ به اجرا درآمد. بازیگران سیار انگلیسی نسخه های متعددی از تراژدی مارلو را به آلمان بردند و نمایش نامه های عروسکی این داستان نیز تا نیمۀ قرن ۱۸ تماشاگران زیادی داشتند. در ۱۷۵۹ گوتهولد لسینگ، نمایش نامه نویس آلمانی، در اثر خود (که بخش عمدۀ آن از بین رفته است) برای نخستین بار نگرش عبوس و بی انعطاف سنتی به این داستان را کنار گذاشت و روحی نو و متساهل در آن دمید. یوهان ولفگانگ فون گوته، رمان نویس و نمایش نامه نویس آلمانی، تراژدی گرتشن (روابط عشقی، اغوا و مرگ یک دختر روستایی عادی) را در شاهکار خود فاوست به نمایش درآورد که کار نوشتن آن را در ۱۷۷۰ـ۱۷۷۱ آغاز کرده بود. بخشی از این اثر در ۱۷۹۰ انتشار یافت، اما منبع اصلی فاوست، که لوئیزه فون گوخهاوزن بین ۱۷۷۶ و ۱۸۸۰ به نسخه برداری از آن مشغول بود، نشان دهندۀ آن بود که گوته تا پیش از نقل مکان به وایمار روی آن کار می کرده است. نسخۀ کامل بخش اول، شامل وقایع مربوط به گرتشن، در ۱۸۰۸ انتشار یافت و بخش دوم که به رستگاری فاوست می انجامد، در ۱۸۳۱ تکمیل شد. روایت گوته را عموماً بزرگ ترین دستاورد ادبی افسانۀ فاوست می دانند؛ چنان که برخی آن را «کمدی الهی» اومانیسم قرن ۱۸ دانسته اند و هاینریش هاینه، شاعر و روزنامه نگار رمانتیک، آن را «کتاب مقدس غیردینی» آلمانی ها نامیده است. توماس مان، رمان نویس آلمانی قرن ۲۰، در رمان دکتر فاستوس این داستان را موضوع کار خود قرار داد. در این رمان، آدریان لِوِرکون آهنگ ساز، با مبتلا کردن عمدی خود به بیماری مقاربتی، به توان هنری کم نظیری دست پیدا می کند اما در نهایت به اختلال فکری و درماندگی جسمی دچار می شود.
موسیقی. فاوست گوته الهام بخش آثار مهم و مفصلی در زمینۀ موسیقی بوده است. هکتور برلیوز، آهنگ ساز رمانتیک فرانسوی، این داستان را در قالب سمفونی کورالی با عنوان نفرین فاوست در ۱۸۴۶ در پاریس اجرا کرد. متن این اثر از ترجمه ژرار دو نروال، شاعر فرانسوی، گرفته شده بود که آریگو بوئیتو(۱۸۴۲ـ۱۹۱۸)، آهنگ ساز ایتالیایی، در مفیستوفله (میلان ۱۸۶۸) و پس از او شارل گونو نیز در اپرای پنج قسمتی خود با نام فاوست (پاریس ۱۸۵۹)، آن را دستمایۀ کار خود قرار دادند. تراژدی گوته همچنین الهام بخش فرانتس لیست، پیانیست و آهنگ ساز مجار، در سمفونی فاوست، و ریچارد واگنر، آهنگ ساز آلمانی، در اُوِرتور فاوستبوده است.