ذوالفقار به معنای دارای مهره، مهره‌دار نام شمشیر مشهوری است که یک لبه‌اش دارای خارهایی شبیه به مهره‌های ستون فقرات انسان بوده است. این شمشیر در دوران جاهلیت شهرت زیادی داشت و درباره‌اش گفته می‌شد: لاسیف الا ذوالفقار به معنی هیچ شمشیری مانند شمشیر ذوالفقار نیست. حضرت محمد (ص) این شمشیر را که در اصل متعلق به یکی از کفار به نام عاص بن منبه بود و در غزوه بدر به قتل رسید، در جنگ بدر به غنیمت گرفت و سپس در جنگ اُحُد آن را به حضرت علی (ع) که شمشیرش شکسته بود، اهدا کرد. از آن زمان درباره‌اش گفته می‌شد: لافتی الا علی لاسیف الا ذوالفقار. این شمشیر مانند بسیاری از شمشیرهای عربی قدیم، دو دم یا دولبه بود و همان‌طور که اشاره شد، یک لبه‌اش خاردار یا دندانه‌دار بود. اما بعدها این تصور به وجود آمد که سر آن دوشاخه است و به همین شکل نیز به تصویر کشیده شده است.
ذوالفقار
لغت نامه دهخدا
چون چلیپای روم از آن شد باغ
کابریزست باغ را عسلی
ابر چون چشم هند بنت عتبه است
برق مانند ذوالفقار علی.شهید بلخی.نه هر تیغی که جنگ آرد هنر چون ذوالفقار آرد.لامعی.
فرهنگ معین
فرهنگ عمید
فرهنگ فارسی
ذوالفقار بمعنی صاحب فقرات است و فقره هر یکی از مهره های پشت است که ستون فقرات از آن مرکب است.
فرهنگ اسم ها
معنی: شمشیر، در اصل نام شمشیر حضرت علی ( ع )، در لغت به معنی صاحب فقرات، و فقره هر یک از مهره های پشت است که ستون فقرات از آن مرکب است، در اصل نام شمشیر حضرت علی ( ع ) که پیامبر اسلام ( ص ) آن را در جنگ بدر به غنیمت گرفت و بعدها به آن حضرت داد، نام شمشیر علی ( ع )
دانشنامه اسلامی
در نامگذاری ذوالفقار دو وجه ذکر شده است:
در فرهنگ عامه و شمایل نگاری های مذهبی این شمشیر را به صورت شمشیری دارای دو سر ترسیم می کنند. در برخی منابع نیز این تصویر تأیید شده است؛ برای مثال میرزای قمی و ابن شهر آشوب این شمشیر را دارای دو سر می دانند
[ویکی اهل البیت] «ذوالفقار» شمشیری شگرف است که ابتدا متعلق به رسول اکرم صلی الله علیه و آله بود و آن حضرت در جنگ احد وقتی که شمشیر علی بن ابی طالب علیه السلام در گرماگرم نبرد شکست، آن را به او بخشید و از همان زمان این شمشیر وجهه ای مقدس یافت.
در وجه تسمیه این شمشیر گفته اند: پشت آن خارهای پست و بلندی مانند ستون فقرات آدمی داشته است.
علامه مجلسی از مناقب ابن شهر آشوب نقل می کند که آیه 25 سوره حدید « وَأَنزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ» اشاره به ذوالفقار دارد که از آسمان برای پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد. و ایشان آن را به حضرت علی علیه السلام بخشید.
در مورد منشأ ذوالفقار اقوال دیگری هم هست؛ از جمله آن که در جنگ بدر حضرت علی علیه السلام آن را پس از کشتن صاحبش «عاص بن منبه سهمی» بدست آورد. یا جزو هدایای بلقیس به حضرت سلیمان علیه السلام بود، و یا ذوالفقار در روز بدر بدست پیامبر صلی الله علیه و آله رسید و آن را به حضرت علی علیه السلام بخشید. این شمشیر سپس به امام حسن علیه السلام و بعد از او به امام حسین علیه السلام و سرانجام به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به ارث رسید.
از حضرت امام صادق علیه السلام درباره علت نامیده شدن آن به ذوالفقار پرسیدند، حضرت صادق علیه السلام فرمود: زیرا ضربتی با آن به هیچ کس نزد، مگر آن که در دنیا از حیات و در آخرت از بهشت محرومیت یافت.
در کتاب های الارشاد شیخ مفید والأمالی شیخ طوسی با ذکر سند از حضرت صادق علیه السلام آمده است: در روز جنگ احد فرشته ای که نامش رضوان بود، از آسمان ندا در داد که «لا سَیْفَ اِلاَّ ذُوالفَقار وَلا فَتی اِلاَّ عَلی».
همین حدیث را «سمعانی» در کتاب فضایل الصحابه، و ابن بطّه در کتاب الابانه نقل کرده اند با این تفاوت که به جای غزوه «احد»، غزوه «بدر» گفته اند.
ویکی واژه
عطا فرمود. گفته‌اند که چون بر پشت ذوالفقار خراشهای پست و هموار بود، آن را بدین نام خواندند.
جملاتی از کلمه ذوالفقار
تیغ او دارد نسب از ذوالفقار حیدری چون نسازد پاک زنگ کفر از لوح جهان؟
اکنون همان منادی روحست و بر تو جست کز تست زنده نام حسین بن ذوالفقار
جوهر تیغ شجاعت بود از چین جبین ذوالفقاری بود عالمسوز روز کارزار
