تفاضل به معنای افزایش یک چیز بر چیز دیگر است و در زمینه تجارت، به ویژه در بحث ربا، مورد توجه قرار گرفته است. در معاملات، این اصطلاح یکی از دو کالای همجنس که به صورت وزنی یا پیمانه‌ای سنجیده می‌شود، ممنوع است. اما اگر دو کالا از نظر نوع متفاوت باشند یا طبق نظر مشهور، به صورت شمارشی معامله شوند و نه وزنی یا پیمانه‌ای، آنگاه تفاضل مجاز خواهد بود.
این واژه در زبان فارسی از ریشه عربی «فَضْل» گرفته شده و در اصل به معنی زیادی، برتری یا تفاوت میان دو چیز است. در فارسی امروز، این اصطلاح بیشتر در ریاضیات و علوم به‌کار می‌رود و معنای اصلی آن اختلاف یا تفاوت بین دو عدد، مقدار یا کمیت است. به بیان ساده، وقتی یکی از دو عدد از دیگری کم شود، نتیجه به‌دست‌آمده را «تفاضل» می‌نامند. برای مثال، در عددهای ۱۰ و ۶، این مقدار برابر است با ۴.
در خارج از کاربرد ریاضی، این کلمه می‌تواند به صورت استعاری نیز به معنی تفاوت یا تمایز میان اشخاص، افکار یا پدیده‌ها به‌کار رود. مثلاً وقتی گفته می‌شود «تفاضل میان علم و جهل بسیار است»، منظور این است که میان دانایی و نادانی تفاوت چشمگیری وجود دارد. در چنین مواردی، این واژه مفهومی کیفی پیدا می‌کند و دیگر به محاسبه عددی محدود نیست، بلکه نشان‌دهنده برتری یا اختلاف معنوی و فکری است.
