واژهی تبحّر در زبان عربی بهصورت مصدری بهکار رفته و در لغت به معنای دور درشدن در علم است. این واژه در منابع معتبری چون تاجالمصادر بیهقی، زوزنی و دهار با تعابیری همچون دریا شدن در علم، بسیار علم شدن و علوم بسیار دانستن آمده است. همچنین در فرهنگهایی چون منتهیالارب، ناظمالاطباء و قطرالمحیط، تبحر بهمعنای تعمق و توسع در دانش و غوطهوری در دریای علوم تعریف شده است. برای نمونه، در متونی چون سندبادنامه از این واژه در وصف کسانی استفاده شده که در فنون علوم و حکمت، مهارتی گسترده دارند.
علاوه بر این، تبحر در برخی منابع با واژهی تبقّر هممعنا دانسته شده و در مفهوم مالی نیز بهکار رفته است. بر پایهی آنندراج و ناظمالاطباء، تبحّر در مال به حالت بسیار دارا شدن اشاره دارد. همچنین در کاربردهای جغرافیایی، این واژه در گویش مصری به معنای حرکت به سمت دریا، یعنی جهت شمال، بهکار رفته است. در مجموع، تبحّر در اصل بر گستردگی و ژرفای دانش دلالت دارد و در استعارهای زیبا، شخص عالم را به کسی تشبیه میکند که در دریای بیکران علوم غوطهور شده است. این واژه گاه در حوزههای دیگر چون ثروت یا جهتیابی نیز کاربرد پیدا کرده، اما بار معنایی اصلی آن همواره بر عمق و فراخنای دانش متمرکز است.
