همایون

همایون. [ هَُ] ( ص ) در اصل به معنی مبارک و فرخنده است. ( انجمن آرا ). خجسته. فرخنده. فرخ. فرخجسته.

هُمایون (مشهد ۱۳۱۶ش)
(نام اصلی: محمدعلی تبریزی) بازیگر سینما و تئاتر ایران. بازیگر چاقی که وردستِ جوان اول را بازی می کرد و رفتار و حرکات اولیور هاردی، کمدین امریکایی، را الگو قرار می داد. همایون نخستین فیلمش را در ۱۳۳۶ بازی کرد، و تا ۱۳۵۷ حدود ۱۰۰ فیلم بازی کرد. تعدادی از فیلم هایش عبارت اند از آس و پاس (۱۳۴۰)، شیطون بلا (۱۳۴۴)، فیل و فنجون (۱۳۴۵)، قوزِ بالا قوز (۱۳۴۹)، مرغِ تخم طلا (۱۳۵۱)، تپلی (۱۳۵۱)، و آقای جاهل (۱۳۵۳).
همایون (موسیقی). هُمایون (موسیقی)
نام یکی از دستگاه های موسیقی ایرانی. گام همایون به جز در درجۀ سوم آن، شباهت بسیاری به گام شور دارد. منظور از گام در این جا دُوری از نت ها در فاصلۀ یک اکتاو یا پنجم یا چهارم درست است که روی درجه های خاصی از آن مقام یا گوشۀ خاصی بنا می شود و با مفهوم اروپایی گام کاملاً متفاوت است. درجۀ سوم شور سومِ کوچک، و درجۀ سوم همایون سومِ بزرگ است. همچنین در گوشۀ درآمد درجۀ ششم گام همایون نیم پرده بالا می رود، ولی در گوشه های دیگر مانند بیداد، نی داود، و چکاوک درجۀ ششم ثابت است و فقط در گوشۀ عشاق درجۀ ششم ربع پرده بالا می رود. در ردیف میرزا عبدالله همایون ۲۸ گوشه دارد به انضمامِ رِنگ فَرَح و در ردیف موسی معروفی این دستگاه ۵۲ گوشه دارد به انضمام رِنگ فَرَح و رِنگ شهرآشوب. گوشه های معروف و مهم همایون عبارت اند از درآمد، کرشمه، زنگ شتر، گوشه چهارگاه، موالیان، چکاوک، بیداد، نی داود، باوی، ابوالچپ، راوندی، لیلی و مجنون، موره، طرز، نوروز عرب، نوروز صبا، نوروزِ خارا، نفیر، فرنگ، عُزّال، دِناسِری، عشاق، مِیگلی، مرودشتی، بهبهانی، منصوری، شوشتری، بختیاری، مؤالف، نیریز، جامه دران، رِنگ فرح، رِنگ شهرآشوب. همایون نت متغیر ندارد و مُدگردی های آن به چهارگاه، چهارمِ درست بالاتر، از طریق اجرای گوشۀ منصوری و چهارگاهِ همان مایه یا تُن، با شروع از طریق موالیان و گوشه چهارگاه، و نیز شور همان مایه با درآمد از طریق عشّاق و عُزّال صورت می گیرد. همچنین وارد سه گاهی می توان شد که شاهد آن درجۀ ششم همایون است و از طریق گوشۀ زابل ربع پرده بالا رفته است. برخی آواز شوشتری را نغمه ای مستقل از همایون می دانند، ولی در اغلب ردیف های موجود شوشتری در ادامه گوشه های همایون وارد شده است. درجه های همایون عبارت اند از دومِ نیم بزرگ ـ دومِ بیش بزرگ (کم افزوده) ـ دومِ کوچک ـ دومِ بزرگ ـ دومِ کوچک ـ دومِ بزرگ ـ دومِ بزرگ. شاهد همایون درجۀ دوم گام آن و ایست همایون روی درجۀ هفتم آن است. آن طور که در ردیف مرسوم است خاتمۀ همایون روی درجۀ اول آن است ولی در برخی اجراها روی نت ایست نیز آهنگ را ختم می کنند. برخی از آهنگ هایی که در دستگاه همایون ساخته شده عبارت اند از خزان عشق، معروف به شد خزان از آثار بدیع زاده با شعر رهی معیری؛ تو ای پری کجایی اثر همایون خرم با شعر ابتهاج؛ و عاشقی محنت بسیار کشید اثر نی داود با شعر ایرج میرزا. گوشه های معروف همایون که تقریباً در تمامی آهنگ های همایون اجرا می شود «بیداد» و «عشاق» است.